معلم مادربزرگها و پدربزرگها شوید
بیلبورد بزرگ تبلیغاتی توجهم را به خودش جلب کرده بود و اصلاً متوجه پیرزنی که عصازنان به من نزدیک میشد، نشدم. انگار که پیرزن از من چیزی پرسیده بود و من غرق در دنیای آبی‌رنگ بیلبورد بودم. با دستش بازویم را لمس کرد. تا سر برگرداندم گفت: مادرجان این خطِ چنده؟ نگاهی به اتوبوسی که نزدیک ایستگاه بود انداختم و گفتم:208. ابروهایش را در هم کشید و گفت: حالا این رو چی نوشته که این قدر محو تماشایش بودی؟ لبخندی زدم و گفتم: «نوشته فرصتهای بر آب‌رفته!» پیرزن سری تکان داد و گفت: ای مادر زندگی ما زنها کلاً بر آب میرود، فرصت که سهله! بعد ادامه داد: زمان ما که بدتر بود تا آمدم دست راست و چپم را بشناسم زنم دادن به حاجی، بعد از آن هم بچهها پشت‌سرهم آمدند، اصلاً نشد خط خواندن را یاد بگیرم. چقدر هم دوست داشتم مثل آقاجانم بتوانم بخوانم. تن صدای پیرزن آهسته و آهستهتر میشد، انگار از یک جایی به بعد چنان در خاطراتش غرق شده بود که من را هم نمیدید. با خودم گفتم آیا من هم چند سال دیگر با خواندن این جمله تا این حد متأثر میشوم؟
امروزه کمتر سالمندی را می‌توان یافت که از نعمت خواندن و نوشتن محروم مانده باشد. خوشبختانه طی هدف ارزشمند نهضت سوادآموزی بیشتر سالمندان میتوانند در حد نیازهای ابتدایی بخوانند و بنویسند. هر چند در عصر ارتباطات سطح سواد ارتقا پیدا کرده است و ملزومات بیشتر و پیچیدهتری را میطلبد، اما هستند سالمندانی که فرصت جوانی را ازدست‌داده‌اند و اکنون با دردسرهای بی‌سوادی دست‌وپنجه نرم میکنند.
سطح سواد و سلامتی: بین سطح سواد افراد و سلامتی آنها چه در ابعاد روانی و چه جسمی رابطه مستقیم و هم‌افزایی وجود دارد. سواد به معنای توانایی بالابردن اطلاعات از طریق خواندن مقالات و مطالب عملی است. همچنین خواندن کتاب و یا حتی ادعیه میتواند ایده خوبی برای پر کردن اوقات فراغت سالمندان باشد که از میزان مشکلات روانی آنها میکاهد. خواندن تاریخ انقضای داروها شاید خیلی مهم به نظر نرسد؛ اما برای سالمندان یک امر حیاتی است.
سواد راهی برای در اجتماع ماندن: سالمندان بازنشسته تقریباً به‌صورت فیزیکی از اجتماع کناره‌گیری میکنند. غالب حضورهای اجتماعی آنها در گروه‌های دوستی و خانوادگی صورت می‌گیرد. محدود و وابسته شدن روابط اجتماعی سالمندان میتواند یکی از موضوعاتی باشد که افسردگی و سپس مشکلات روان‌شناختی عدیدهای را برای آنها به وجود میآورد. بهره‌مندی از سواد به معنای تداوم روابط اجتماعی فارغ از حضور فیزیکی است. به‌عنوان‌مثال سالمندی که هر روز با مطالعه روزنامه از اخبار و حوادث مطلع میشود را نمیتوان فردی منزوی از اجتماع معرفی کرد.
سواد مانعی برای زوال عقل: زوال عقل و یا همان آلزایمر بیماری است که درصد بالایی از افراد را در سنین بالا درگیر خودش میکند. فارغ از ابعاد آزاردهنده این بیماری، سالمندانی که درگیر آلزایمر میشوند، نیازمند مراقبتهای 24 ساعته و پزشکی هستند که بار سنگینی از تعهد و هزینه را برای فرزندان به بار میآورد؛ اما توانایی خواندن مطالب و سعی سالمند برای به‌خاطر سپردن برخی از مطالب خوانده شده، بهترین روشی است که باعث حفظ و تقویت پیوندهای عصبی مرتبط با ناحیه حافظه میشود. هر چه این پیوندها بیشتر تقویت پیدا کنند، در عوض درصد بروز آلزایمر کاهش پیدا میکند.
معلم شوید!
من نمیدانم شما به‌عنوان مخاطب من چه کسی هستید و چه درگیریهایی دارید؛ اما اگر در نزدیکی شما سالمندی وجود دارد که نمیتواند بخواند و بنویسد، تا هنوز فرصت هست، او را یاری کنید. میدانیم که متأسفانه دنیای امروز دنیا دویدن و نرسیدن است. هر روز با لیستی بلندبالا از وظایف بیدار میشوید و شبها با کوهی از کارهای عقب‌افتاده و تیک نخورده به خواب میروید؛ اما بنا به عقیده کارشناسان بهداشت داشتن سواد برای یک سالمند بسیار حیاتی است. پس باید کاری کرد. بارها از ضرورت برنامه‌ریزی دقیق و اصولی و اولویت‌بندی کارها صحبت شده است، به ویژه اینکه در دنیای امروزی با استفاده از امکانات جدید، می‌توانیم بخش از کارهای روزمره را با ابزارهای جدید مدیریت کنیم و از طریق ذخیره زمان‌های کوچک در طول روز، فرصتی را برای اهداف مهم‌تری مثل آموزش یک سالمند بسازیم. فرصت سوادآموزی سالمندان بسیار کوتاه است و باید آن را غنیمت شمرد. نگذارید همین فرصتی را هم که دارند بر آب برود! نسل قدیم بنا به مقتضیات فرهنگی، اقتصادی و تکنولوژیکی لیستی طولانی از فرصتهای بر آب‌رفته دارند، بیایید تا مهلت دارند، حداقل یک فرصت را برایشان بازیابی کنیم.
همچنین برای خودمان نیز به‌خاطر داشته باشیم که فرصت‌ها خیلی زود از دست می‌روند. چنان که قیصر امین‌پور می‌گوید: "ناگهان خیلی زود دیر میشود". پس قدر لحظات زندگی را بدانیم تا در دوران میان‌سالی و پیری وقتی که "فرصتهای بر آب‌رفته" زندگی را مرور میکنیم، کمتر احساس حسرت کنیم.
