دانستنی‌های فسخ قرارداد پیمانکاری که هر شهروند باید بداند!
در سال‌های اخیر قراردادهای پیمانکاری مورد توجه بسیاری از اشخاص حقیقی و حقوقی قرار گرفته است. زمانی‌که کارفرما انجام پروژه مدنظرش را به شخصی که در آن زمینه تخصص دارد، واگذار می‌کند، آن‌ها با هم قرارداد پیمانکاری را امضا می‌کنند.
پیمانکار و کارفرما ممکن است اشخاص حقیقی یا حقوقی باشند. در شرایطی که هر کدام از طرفین به تعهدات خودشان عمل نکنند، امکان فسخ قرارداد پیمانکاری برای طرف مقابل وجود دارد. فسخ قرارداد یکی از مباحث مهم حقوقی است.
قراردادها در حقوق به دو دسته قراردادهای لازم و جایز تقسیم می‌شوند. عقود جایز به عقودی می‌گویند که امکان فسخ آن‌ها برای هر کدام از طرفین وجود داشته باشد. یعنی برهم زدن این قرارداد به‌راحتی انجام می‌شود.
درحالی‌که قراردادهای لازم به آن دسته از عقودی می‌گویند که فسخ و برهم زدن آن بدون وجود دلیل قانونی یا قراردادی امکان‌پذیر نیست. یعنی هر کدام از طرفین نمی‌توانند به‌راحتی آن را برهم بزنند، مگراین‌که به موجب قانون یا قرارداد این حق برای آن‌ها ایجاد شده باشد.
در حقوق اصل بر لازم بودن عقود است. یعنی اگر بین لازم یا جایز بودن قرارداد شک داشته باشیم، اصل بر لازم بودن آن است. توجه داشته باشید که قرارداد پیمانکاری در قانون ما به صورت مشخص مطرح نشده و جزء قراردادهای نامعین و تابع ماده ۱۰ قانون مدنی است. بنابراین از عقود لازم محسوب می‌شود. یعنی پیمانکار و کارفرما نمی‌توانند بدون وجود دلیل در قانون یا قرارداد آن را برهم بزنند.
فسخ قرارداد پیمانکاری به چه معنا است؟
زمانی که قراردادی میان طرفین منعقد شود، به موجب این قرارداد هر کدام از آن‌ها حقوق و تکالیفی دارند. چنانچه طرفین به تعهدات خود عمل نکنند، ممکن است طرف مقابل، قرارداد را فسخ کند. فسخ قرارداد پیمانکاری نیز به دلایلی مانند عدم ایفای تعهدات توسط کارفرما و پیمانکار صورت می‌گیرد. یعنی چنانچه کارفرما در زمان انعقاد قرارداد، ایفای تعهداتی را بر عهده بگیرد، ولی آن‌ها را انجام ندهد، پیمانکار می‌تواند برای فسخ اقدام کند. همچنین اگر پیمانکار تعهدات و تکالیف خودش را در مقابل کارفرما به درستی انجام ندهد، کارفرما می‌تواند این قرارداد را فسخ کند.
تصور کنید پیمانکار به موجب قرارداد پیمانکاری متعهد می‌شود تا قبل از آغاز سال تحصیلی و تا پایان روز ۱۵ شهریور برای کلاس‌های یک مدرسه تابلوهای وایت برد بسازد. کارفرما نیز متعهد می‌شود تا تمام هزینه‌ها و حق‌الزحمه را به پیمانکار بپردازد. چنانچه کارفرما هزینه را پرداخت کند ولی پیمانکار، بعد از پایان مهلت معین، همچنان تابلوها را تحویل ندهد، کارفرما حق فسخ دارد. در این حالت فسخ قرارداد پیمانکاری توسط کارفرما انجام می‌شود.
گاهی ممکن است کارفرما تعهدات خودش را انجام ندهد. یعنی کارفرما متعهد شده است تا در مدت مشخصی، بعد از امضای قرارداد، یک‌سوم بودجه لازم برای شروع کار را برای پیمانکار پرداخت کند. بعد از گذشت ۲۰ روز از مدت تعیین شده، کارفرما همچنان به تعهد خود، عمل نکرده است. در این شرایط فسخ قرارداد پیمانکاری توسط پیمانکار امکان‌پذیر است.
فسخ قرارداد پیمانکاری توسط کارفرما
همان‌طور که بیان شد اگر پیمانکار تعهدات ناشی از قرارداد را ایفا نکند، کارفرما حق فسخ دارد. در شرایطی که پیمانکار به موجب قرارداد، به انجام کاری متعهد شود، ولی این کار را به شخص دیگری واگذار کند، کارفرما می‌تواند قرارداد را فسخ کند.
تصور کنید یک شرکت پیمانکاری متعهد می‌شود تا لوله‌کشی یک ساختمان را برای کارفرما انجام دهد. آن‌ها با یکدیگر قرارداد پیمانکاری را برای لوله‌کشی ساختمان امضا می‌کنند. در این متن، تعهدات، حقوق و وظایف هر یک از طرفین به صورت دقیق نوشته می‌شود. بعد از مدتی به کارفرما اطلاع می‌دهند که شرکت پیمانکاری بدون هماهنگی با او لوله‌کشی ساختمان را به شخص ثالث واگذار کرده است. دراین‌صورت حق فسخ یکطرفه قرارداد پیمانکاری برای کارفرما ایجاد می‌شود.
به‌جهت این‌که پیمانکار به موجب قرارداد متعهد شده بود تا این اقدام را خودش انجام دهد. کارفرما نیز به اعتبار تجربه و مهارت کارکنان این شرکت پیمانکاری، وظیفه لوله‌کشی ساختمان را به این مجموعه واگذار کرده بود. درواقع اقدام پیمانکار و واگذاری تعهدات خودش به شخص ثالث، برخلاف موضوع قرارداد بوده و سبب ایجاد حق فسخ برای کارفرما شده است.
فسخ قرارداد پیمانکاری از طرف پیمانکار
به موجب قرارداد پیمانکاری وظایف و تعهداتی بر عهده کارفرما قرار می‌گیرد. کارفرما ملزم می‌شود تا حق‌الزحمه مورد توافق را به پیمانکار بپردازد. چنانچه آن‌ها توافق کنند تا پیش از عملیات اجرایی یا در روزهای ابتدایی انجام پروژه، کارفرما مبالغی را برای پیمانکار پرداخت کند، باید این اقدام را مطابق قرارداد انجام دهد.
تصور کنید شخصی قصد دارد به موجب قرارداد پیمانکاری ساختمان ساخت یک ساختمان را به پیمانکار واگذار کند. پیمانکار در زمان موردنظر اعلام آمادگی کرده و تیم متخصص برای ساخت را گردآوری کرده است. بااین‌حال کارفرما برخلاف تعهدات خود، زمین موردنظر را تحویل نمی‌دهد و مانع آغاز ساخت پروژه می‌شود. اگر این شرایط ادامه‌دار باشد و پیمانکار و مجموعه او نتوانند در مدت مورد توافق، فعالیت خودشان را آغاز کنند، فسخ قرارداد از ناحیه پیمانکار امکان‌پذیر است.
یکی دیگر از موارد مهم برای قراردادهای پیمانکاری تامین بودجه است. تامین بودجه و پرداخت هزینه‌ها به پیمانکار توسط کارفرما صورت می‌گیرد. کارفرما مکلف است مطابق قرارداد و براساس توافقاتی که انجام می‌شود، بودجه لازم را برای انجام پروژه در اختیار پیمانکار قرار دهد. چنانچه کارفرما این وظیفه را به درستی انجام ندهد، پروژه متوقف خواهد شد. یعنی عدم تامین بودجه یکی از موارد فسخ قرارداد از طرف پیمانکار است. بنابراین این اقدام سبب ایجاد مشکلاتی برای کارفرما خواهد شد. در این صورت فسخ قرارداد پیمانکاری توسط پیمانکار انجام می‌شود.
عواقب فسخ قرارداد پیمانکاری
یکی از موضوعات مهم در زمینه قراردادهای پیمانکاری، عواقب فسخ قرارداد پیمانکاری است. فسخ این قرارداد برای پیمانکار و کارفرما عواقبی را به دنبال دارد. مهم‌ترین موردی که در زمینه فسخ قرارداد پیمانکاری وجود دارد، ورود زیان‌های مالی، اتلاف هزینه و اتلاف زمان برای پیمانکار و کارفرما است.
یکی دیگر از مواردی که شاید کمتر به آن توجه شود، موضوع اعتبار و آینده کاری طرفین است. چنانچه کارفرما در پروژه های مختلفی که برای آن‌ها قرارداد پیمانکاری امضا می‌کند، تعهدات و وظایف خودش را انجام ندهد، این اقدام آینده کاری او را با خطر مواجه می‌کند. به‌جهت این‌که معمولا پیمانکاران مایل هستند با کارفرمایی همکاری داشته باشند که برای پرداخت بودجه و فراهم کردن مقدمات انجام پروژه، وظایف خودش را به‌درستی انجام می‌دهد. فسخ مکرر قراردادهای پیمانکاری سبب می‌شود تا پیمانکاران تمایلی به همکاری با این کارفرما را نداشته باشند.
در مقابل کارفرما نیز می‌خواهد با پیمانکاری متخصص و خوش‌قول کار کند. چنانچه پیمانکار تعهدات خودش را ایفا نکند، این اقدام سبب مشکلاتی برای او خواهد شد و اعتبار شغلی او را با خطر مواجه می‌کند.
جریمه فسخ قرارداد پیمانکاری
امروزه در بیشتر قراردادهای پیمانکاری برای عدم ایفای تعهدات جریمه تعیین می‌کنند. جریمه فسخ قرارداد پیمانکاری با توافق کارفرما و پیمانکار معین می‌شود. معمولا طرفین مبلغی را به عنوان ضمانت اجرا برای عدم ایفای تعهدات معین می‌کنند. چنانچه هرکدام از طرفین به تعهدات خودش عمل نکند، باید این جریمه را بپردازد. یعنی حتی با وجود این‌که قرارداد فسخ می‌شود، طرفی که به وظایف خودش عمل نکرده است، باید جریمه یا ضمانت اجرا را بپردازد.
تصور کنید کارفرما و پیمانکار توافق می‌کنند که اگر پیمانکار ظرف مدت ۶ ماه موضوع پروژه را انجام نداده باشد و آن را تحویل ندهد، قرارداد فسخ می‌شود. علاوه‌بر این باید مبلغ یک‌سوم دریافتی را به عنوان ضمانت اجرا یا جریمه به کارفرما پرداخت کند.
