پوکی استخوان - انواع، علائم و درمان پوکی استخوان
علائم پوکی استخوان چیست؟ چطور پوکی استخوان را تشخیص دهیم؟ آیا درمان پوکی استخوان وجود دارد؟ چطور از پوکی استخوان جلوگیری کنیم؟ در این مطلب به این سوالات پاسخ داده‌ایم. اگر دچار پوکی استخوان هستید و یا می‌خواهید از بروز پوکی استخوان جلوگیری کنید، پیشنهاد می‌کنیم این مطلب را تا پایان بخوانید.
پوکی استخوان معمولاً در میان‌سالی و دوران کهولت رخ می‌دهد. هنگامی که عوارضی مانند گردن درد، پشت درد، حالت خمیده و کوتاه شدن قد ظاهر شود نشان دهنده پوکی استخوان است. بهتر است با تقویت استخوان‌ها به پوکی استخوان دچار نشوید. اما اگر دچار پوکی استخوان هستید باید به درمان آن بپردازید.
گرچه همه استخوان‌های بدن در معرض پوکی استخوان قرار دارند؛ ولی مهره‌های ستون فقرات، لگن و مچ بیشتر در معرض پوکی و ضعیف شدن می‌باشند.
انواع پوکی استخوان
بیماری پوکی استخوان (osteoporosis) به سه دسته تقسیم می‌شود:
- پوکی استخوان به دلیل یائسگی و یاقبل از آن، به علت کمبود هورمون استروژن می‌باشد؛ زیرا این هورمون کمک به جذب کلسیم می‌کند. البته غیر از اینکه در زنان این مسئله وجود دارد، مردان هم ممکن است به علت کمبود هورمون به پوکی استخوان مبتلا شوند.
- پوکی استخوان به علت کهولت سن در مردان و زنان اتفاق می‌افتد.
- پوکی استخوان ثانویه، این نوع پوکی استخوان به علت امراضی مانند مرض مزمن کلیه، پرکاری غده تیروئید، بعضی از انواع سرطان یا جراحی معده می‌باشد.
علت بروز پوکی استخوان
به طورکلی علت پوکی استخوان را می‌توان به صورت زیر دسته‌بندی کرد:
- نداشتن فعالیت بدنی و کمبود ورزش، زیرا عضلات ضعیف شده و نمی‌توانند اسکلت بدن را محافظت کنند. بنابراین استخوان‌ها وزن زیادی را تحمیل کرده و پوک می‌شوند.
- کمبود مواد معدنی مخصوصاً کلسیم و مگنزیوم، زیرا این مواد ساختمان استخوان را تشکیل می‌دهند. معمولاً خانم‌های حامله و شیرده در معرض کمبود کلسیم قرار دارند؛ چون برای رشدن جنین این ماده حیاتی است.
- کمبود اکسیژن در بدن و بدی گردش خون.
- بهم خوردن تعادل هورمونی بدن، زیرا جذب کلسیم بستگی به هورمون‌های زیادی دارد که مهمترین آن استروژن است. در زمان یائسگی چون مقدار این هورمون کم می‌شود، بنابراین جذب کلسیم نیز پائین می‌آید.
استفاده دراز مدت از هورمون استروژن نیز باعث بیماری قلبی، سرطان سینه و بعضی امراض دیگر می‌شود. البته می‌توان از هورمون‌های گیاهی به جای آنها استفاده کرد. - استفاده طولانی مدت از بعضی داروهای شیمیایی مانند داروهای ضدتشنج، ضداسید و ترشی معده، رقیق کننده‌های خون، فشان خون، ضدزخم معده، لاغری و کمبود ترشحح غذه تیروئید و کورتیزون و کاهش دهنده قند خون.
- سیگار، مشروب، تنش‌های روانی و عصبانیت‌ها.
- ورزش به حد افراط نیز اثر منفی دارد زیرا مقدار زیادی بتااندورفین B.Endorphin را آزاد می‌کند که گردش استروژن را در بدن مختل ساخته و جذب کلسیم را متوقف می‌سازد.
علائم پوکی استخوان
شایع‌ترین علائم پوکی استخوان عبارت است از:
- کمر درد
- کاهش تدریجی قد
- دولا و خمیده شدن قد
- شکستگی مکرر استخوان‌ها (ستون فقرات، لگن یا مچ دست)
تشخیص پوکی استخوان
هنگامی که علائم پوکی استخوان ظاهر می‌شود نشان دهنده آن است که استخوان پوک شده و مرض کاملاً پیشرفته می‌باشد. کوتاه شدن قد و شکستگی استخوان می‌تواند علامت این بیماری باشد. البته اشعه X و آزمایش ادرار نیز پوکی استخوان پیشرفته را بخوبی نشان می‌دهد.
یک آزمایش دقیق که پوکی استخوان را در مرحله ابتدایی نشان می‌دهد آزمایش تراکم استخوان Bone Densiometry می‌باشد. معمولاً خانم‌ها باید این آزمایش را در اوایل یائسگی انجام داده و هرچند سال یکبار آن را تکرار نمایند.
چه کسانی در معرض خطر ابتلاء به پوکی استخوان هستند؟
عوامل خطرزای بسیار زیادی وجود دارند که احتمال بروز پوکی استخوان را افزایش می‌دهند. بعضی از مهمترین این عوامل عبارتند از:
- جنسیت: زنان در سنین بالاتر از 50 سال یا دوره بعد از یائسگی بیشتر در معرض خطر ابتلاء به پوکی استخوان هستند. اصولاً تراکم استخوان‌ها در زنان در طی 10 سال اول بعد از یائسگی، با سرعت بالایی کاهش پیدا می‌کند، زیرا یائسگی موجب کاهش میزان تولید استروژن در زنان می‌شود. هورمون استروژن عامل حفاظت از استخوان‌ها در برابر کاهش تراکم می‌باشد.
- سن: هر چقدر سن شما بیشتر می‌شود، خطر وقوع شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان نیز در شما بالاتر می‌رود.
- ساختار استخوان و وزن بدن: افراد نحیف و لاغراندام، بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند، زیرا این افراد در مقایسه با افراد چاق و درشت‌اندام، استخوان کمتری برای از دست دادن و پوک شدن دارند.
- سابقه فامیلی: اگر والدین یا پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های شما قبلاً نشانه‌های پوکی استخوان از قبیل شکستگی لگن بعد از یک زمین خوردن آرام را داشته‌اند، احتمالاً شما هم بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان خواهید بود.
- تغذیه: اگر بدن شما به مقدار کافی کلسیم و ویتامین D نداشته باشد، احتمال بروز پوکی استخوان در شما بیشتر می‌شود.
- سبک زندگی: افرادی که سبک زندگی کم‌تحرک و ناسالم دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند.
- داروها: بعضی از داروها عوارض جانبی خاصی دارند که باعث آسیب رسیدن به استخوان‌ها و بروز پوکی استخوان می‌شوند. مهمترین این داروها شامل استروئیدها، داروهای مورد استفاده در معالجه سرطان سینه و داروهای ضدصرع می‌باشد.
- سیگار کشیدن: سیگار کشیدن هم خطر پوکی و شکستگی استخوان‌ها را افزایش می‌دهد.
- مصرف الکل: مصرف الکل به میزان یک یا دو بار (یا بیشتر) در روز باعث افزایش احتمال پوکی استخوان می‌شود.
- بیماری‌ها و عوامل زمینه‌ای: افرادی که به بیماری‌های زیر مبتلا هستند، باید زودتر از موعد معمول نسبت به انجام آزمایش غربالگری پوکی استخوان اقدام کنند:
■ پُرکاری تیروئید
■ هورمون‌درمانی برای معالجه سرطان سینه یا پروستات
■ اختلالات تغذیه‌ای (مانند پُرخوری روانی و یا بی‌اشتهایی عصبی)
■ پیوند عضو
■ بیماری‌های خونی از قبیل میلوم مولتیپل
6 درمان پوکی استخوان
برای درمان پوکی استخوان می‌توان از روش‌های مختلفی اقدام کرد. اگر پوکی استخوان در حد خفیف باشد، انجام ورزش‌هایی که به تقویت استخوان‌ها و تحمل راحت‌تر وزن بدن کمک می‌کند، می‌تواند در افزایش تراکم استخوان‌ها مؤثر باشد. افزایش جذب کلسیم از مواد غذایی و احتمالاً مصرف مکمل‌های کلسیم و ویتامین D هم می‌تواند به ساخته شدن استخوان بیشتر و یا حداقل جلوگیری از پوک شدن بیشتر استخوان‌ها کمک نماید.
علاوه بر آن، چند مورد دارو هم برای کند کردن روند کاهش تراکم استخوان‌ها و افزایش ساخته شدن آن، عرضه شده است. اگر چه تراکم استخوان‌ها معمولاً بعد از درمان به حالت طبیعی اولیه باز نمی‌گردد، اما خطر بروز شکستگی استخوان به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش پیدا می‌کند.
درمان پوکی استخوان با دارو
در طب مدرن پزشکان برای درمان پوکی استخوان، هورمون استروژن را تجویر می‌کنند. زیرا این هورمون باعث جذب کلسیم شده و همینطور کلسیم را در بدن نگاه می‌دارد. دیگر از داروهای مفید، کلسی تونین Calcitonin است که به صورت آمپول و قرص وجود دارد.
این هورمون نیز که یکی از فرم‌های ویتامین D می‌باشد، باعث جذب کلسیم در بدن می‌شود ولی همینطور که قبلاً گفته شد در صورت زیاده‌روی در مصرف آن این داروهای شیمیایی باعث سرطان سینه و بیماری‌های قلبی می‌گردد.
مگنت‌تراپی بهترین درمان برای پوکی استخوان
عارضه پوکی استخوان را می‌توان به طور موفقیت‌آمیزی با استفاده از روش مگنت‌تراپی پالسی (PNT) درمان نمود. مگنت‌تراپی موجب افزایش جریان خون در استخوان‌هایی که به خاطر پوکی تغییر شکل پیدا کرده‌اند، می‌شود و به افزایش تراکم استخوان و نیز ساخته شدن غضروف کمک می‌کند.
درمان پوکی استخوان با روش مگنت‌تراپی را می‌توانید به هر جایی که می‌روید و در هر زمانی که دوست داشته باشید، حتی در موقع خواب، انجام دهید. لوله‌های مخصوصی که برای این مگنت‌ها طراحی شده است، به شما این امکان را می‌دهد که هر موقع بخواهید، بتوانید مگنت‌ها را به نواحی دردناک بدن متصل کنید. به این ترتیب شما می‌توانید جلسات درمان مگنت‌تراپی خود را در زمان کار یا تماشای تلویزیون یا خوابیدن در رختخواب طی کنید.
برای دستیابی به نتایج بهتر از روش مگنت‌تراپی لازم است که حتماً این روش همراه با مصرف و جذب مقادیر مناسبی از کلسیم و ویتامین D باشد. معمولاً بعد از 6 ماه می‌توان بهبود محسوس تراکم استخوان‌ها را مشاهده کرد و این خیلی سریع‌تر از نتایجی است که تنها با مصرف مکمل‌های کلسیم و ویتامین D به دست می‌آید.
ورزش
خبر خوب برای بیماران مبتلا به پوکی استخوان این است که انجام فعالیت‌های حرکتی و ورزش می‌تواند تاثیر قابل توجه بر بهبود علایم پوکی استخوان بیماری داشته باشد. بدن انسان بسیار دینامیک است و وضعیت خود را با حرکت های مورد نیاز وفق می‌دهد. معمولاً افراد می‌دانند که انجام فعالیت‌های حرکتی برای حفظ سلامت مفید است.
به هر حال بعضی از انواع این حرکت‌ها می‌توانند بطور خاص در افزایش تراکم استخوانی نقش موثر داشته باشند. در این رابطه لازم است به نکات زیر توجه داشته باشید:
- قبل از شروع هر برنامه حرکتی، مهم است که با پزشک خود مشاوره نمایید.
- متخصص فیزیوتراپی می‌تواند نحوه انجام صحیح و بی‌خطر این تمرین‌ها را به شما آموزش دهد.
اوزون‌درمانی
اوزون‌درمانی می‌تواند به جلوگیری از بروز پوکی استخوان و تسکین علائم آن کمک نماید. مهمترین فواید اوزون‌درمانی شامل کاهش التهاب‌های موضعی، تسکین درد، افزایش جذب کلسیم و افزایش سرعت بهبود آسیب‌دیدگی‌ها در بدن شما می‌باشد. علاوه بر آن، اوزون می‌تواند در کاهش عوارض ناشی از آرتروز و افزایش جریان خون در بدن تأثیر داشته باشد و به بهبود سلامت عمومی شما کمک کند.
فیزیوتراپی
به خاطر اینکه تمرین‌های حرکتی برای ایجاد استخوان‌های قوی لازم و ضروری هستند، روش درمانی انتخاب شده برای پوکی استخوان و یا برنامه پیشگیری از آن می‌تواند شامل فیزیوتراپی باشد. در این رابطه لازم است به بیمار کمک شود تا نحوه انجام مناسب این حرکت‌ها و بهره‌گیری از آنها در زندگی عادی خود را فرا گیرد.
اینکه شما چه کاری در برنامه فیزیوتراپی خود انجام می‌دهید، به شدت بستگی به شرایط زیر دارد: علت پوکی استخوان، سطح تناسب فیزیکی فرد، سطح ریسک فرد برای ایجاد شکستگی در ستون فقرات، و آنچه بدن شما توان تحمل آن را دارد.
معمولاً متخصص فیزیوتراپی با شما برای ایجاد یک برنامه حرکتی مناسب شامل تمرین های تحمل وزن (همچون راه رفتن یا تنیس) و تمرین های تقویتی (همچون بلند کردن وزنه) مشورت و همکاری خواهد کرد. در این حالت با توجه به نیازهای درمانی شما، فیزیوتراپ همچنین ممکن است بر روی تعادل و وضعیت بدن شما در حالت‌های مختلف کار کند. مشخص است که بهبود وضعیت تعادل فرد می تواند از زمین خوردن احتمالی وی پیش گیری نماید.
رژیم غذایی
رژیم غذایی افراد مبتلا به پوکی استخوان حتی در مواقعی که فرد از دارو برای کمک به آهسته کردن فرآیند از بین رفتن استخوان و پیش گیری از شکستگی آن استفاده می‌کند، از اهمیت خاص برخوردار است.
کلسیم نقش کلیدی در حفظ سلامت استخوان‌ها دارد. به همین خاطر استفاده از مکمل های غذایی برای تامین سطح کلسیم مورد نیاز بدن می تواند یک روش مناسب برای بیماران مبتلا به پوکی استخوان باشد. به هر حال توجه داشته باشید که بهترین روش برای تامین کلسیم از طریق مواد غذایی است که در طول روز مصرف می شود.
- کلسیم، مگنزیم و سیلیکا برای جلوگیری و معالجه پوکی استخوان بسیار مهم می‌باشند و برای جذب این موارد باید از خوردن غذاهایی که اسیدی هستند مانند چای و قهوه خودداری کرد.
- سیلیکا در غذاهایی مانند یولاف (جو دوسر) موجود است که می‌توان از آن سوپ تهیه کرد. کلسیم در سبزیجات برگ سبز مانند: جعفری، شاهی، بروکلی، خزه‌های دریایی مانند دالس Dulse، نوری Nori، لوبیا، حبوبات، غلات مانند جو و لبنیات وجود دارد.
- ضمناً کلسیم هنگامی که جذب بدن می‌شود که مقدار کافی ویتامین D و مگنزیوم با آن همراه باشد. ماهی، زرده تخم مرغ، روغن ماهی دارای ویتامین D می‌باشند. البته می‌دانید که بدن هنگامی که در معرض نور خورشید قرار می‌گیرد ویتامین D می‌سازد.
- مگنزیوم، کلسیم را مخلول و قابل جذب می‌سازد. شیر، گرچه مقدار زیادی کلسیم دارد و معمولاً ویتامین D به آن اضافه می‌کنند، ولی چون مگنزیوم آن کم است جذب کلسیم آن بسیار مشکل می‌باشد.
- فسفر نیز یکی از موادی است که برای جذب کلسیم لازم است. اما مقدار زیاد آن باعث از بین رفتن کلسیم می‌گردد. خوردن گوشت مخصوصاً گوشت قرمز از جذب کلسیم جلوگیری می‌کند. بنابراین از خوردن مواد حیوانی و قهوه و غذاهایی که دارای اسید اگزالیک هستند مانند ریواس و اسفناج خودداری کنید.
- استروژن نباتی در سیب زمینی شیرین، لوبیای سویا و گیاه وجود دارد.
- کرم پروژسترون که از گیاه Wild Yam گرفته شده است برای جلوگیری و درمان پوکی استخوان بسیار مفید می‌باشد.
- ویتامین B6 و فولیک اسید، به تشکیل استخوان کمک می‌کند و ویتامین‌های B12 و C برای سلامتی استخوان مفید است.
نسخه‌ای برای جلوگیری و درمان پوکی استخوان
- کلسیم: 1000 میلی‌گرم در روز (یک گرم).
- مگنزیوم: 1000 میلی‌گرم در روز (یک گرم).
- ویتامین D: 400 واحد بین‌المللی در روز.
- گلوکزامین: 500 میلی‌گرم سه بار در روز.
- ویتامین B Complex: 100 میلی‌گرم در روز.
- ویتامین C: 1000 میلی‌گرم در روز (یک گرم).
- ویتامین A: 10000 واحد یکبار در روز.
- ویتامین B6: 100 میلی‌گرم با صبحانه.
جلوگیری از پوکی استخوان
انسان بالغ به مقدار 1500-1200 میلی‌گرم کلسیوم در روز احتیاج دارد که باید از طریق غذا و یا قرص به بدن برسد. استفاده از غذاهایی که دارای کلسیم زیاد هستند مانند بروکلی، غذاهایی دریایی (ماهی، میگو، صدف)، شیر، سویا، شلغم، لوبیا، انجیر و یادام از پوکی استخوان جلوگیری می‌کند.
ورزش مانند قدم زدن، دویدن، تنیس و غیره در سنین جوانی بسیار موثر است.
شما می‌توانید با انجام اقدامات زیر به پیشگیری از پوکی استخوان‌های خود کمک کنید:
- مصرف غذاهای غنی از کلسیم از قبیل محصولات لبنی کم‌چرب، ماهی ساردین و سالمون، سبزیجات برگی تازه، غذاها و نوشابه‌های غنی شده با کلسیم
- گرفتن مقدار بیشتری ویتامین D از طریق آفتاب و یا مصرف مکمل‌های آن
- انجام ورزش‌های مؤثر در بهبود قدرت تحمل وزن بدن مانند پیاده‌روی سریع در هر روز
- ترک سیگار
- خودداری از مصرف زیاد الکل
دورنمای سلامتی افراد مبتلا به پوکی استخوان که از روش‌های درمانی مناسب برای رفع این عارضه استفاده می‌کنند، کاملاً خوب و امیدوارکننده می‌باشد، به ویژه در صورتی که این عارضه به موقع تشخیص داده شود و تحت درمان قرار بگیرد. حتی در موارد پوکی استخوان شدید هم امکان افزایش تراکم استخوان و یا متوقف کردن روند پیشرفت آن، وجود دارد. خطر بروز شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان را نيز می‌توان با درمان این عارضه به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش داد.
