سرگیجه از علت، علائم تا درمان سرگیجه خفیف تا شدید
سرگیجه چیست و چه علائمی دارد؟ علت سرگیجه چیست؟ چرا همش سرگیجه دارم؟ درمان سرگیجه چه کنیم؟ برای سرگیجه درمان چه بخوریم؟ اگر دچار سرگیجه خفیف یا شدید هستید و می‌خواهید علت و علائم سرگیجه را بدانید، این مطلب را تا پایان بخوانید.
سرگیجه چیست و چه علتی دارد؟
سرگیجه (Dizziness) یعنی احساس عدم تعادل، عدم ثبات در بدن و یا احساس ضعف یا مضطرب بودن. زمانیکه دچار سرگیجه می‌شوید، حرکت نمی‌کنید اما حس می‌کنید سرتان می‌چرخد! اگر سرگیجه ادامه‌دار باشد، می‌تواند نشانه‌ای از یک مشکل پزشکی باشد که باید توسط پزشک معاینه شوید. در این مطلب درباره دلایل و علائم سرگیجه و خستگی مزمن و همچنین چند روش برای کنترل و درمان سرگیجه بطور کامل توضیح داده‌ایم.
برای اینکه برای پزشک خود شرح دهید که چه حسی دارید، می‌توانید از این واژه‌ها هم استفاده کنید:
- احساس عدم تعادل (disequilibrium): زمانی که شما احساس ثبات نمی‌کنید.
- احساس سبکی سر (lightheaded): زمانی که شما کسل و گیج و منگ هستید یا اینکه احساس می‌کنید که الان غش خواهید کرد.
- احساس دوران سر (vertigo): احساس سرگیجه زمانی که حرکت نمی‌کنید (1).
علت سرگیجه چیست؟
شرایط مختلفی می‌تواند باعث احساس سرگیجه و خستگی شود. گاهی اوقات علائم سرگیجه موقتی هستند و ممکن است بیایند و بروند. سرگیجه و خستگی دراز مدت می‌تواند باعث ضعف شود. اگر احساس می‌کنید دچار سرگیجه هستید، برای تشخیص دقیق حتماً به پزشک مراجعه کنید.
سرگیجه به خصوص سرگیجه‌ای که به طور خودبه خودی اتفاق می‌افتد، بدون هیچ علایم دیگر، به طور کلی بعید است که نشانه‌ای از یک سکته مغزی باشد.
در ادامه 9 دلیلی که باعث سرگیجه و خستگی می‌شوند را توضیح داده‌ایم:
1. سرگیجه و قند خون پایین
بدن شما برای تولید انرژی، به قند یا همان گلوکز نیاز دارد. هنگا‌‌می‌که سطح قند خون پایین باشد، احساس سرگیجه، لرز و خستگی می‌کنید. قند خون پایین اغلب یک عارضه جانبی مصرف انسولین و سایر داروهای مورد استفاده در درمان دیابت است. این داروها قند خون را پایین می‌آورند، اما اگر دوز درست نباشد افت قند خون ناشی از آن خطرناک می‌شود.
علائم دیگر قند خون پایین:
- ضربان قلب سریع؛
- تعریق؛
- لرز؛
- گرسنگی؛
- عصبی شدن؛
- گیجی.
برای بالا بردن قند خون، یک لیوان آب میوه یا یک آب نبات بخورید. این کار را با یک وعده غذایی مغذی‌تر هم می‌توانید انجام دهید تا قند خون خود را بالا ببرید. اگرهمیشه دچار هیپوگلیسمی (افت قند خون به زیر شصت میلی‌گرم بر دسی‌لیتر) هستید، داروی دیابت خود را بررسی کنید. یا درطول روز وعده‌‌های غذایی کوچکتر و کمتری بخورید. به این ترتیب سطح قند خون ثابت می‌ماند.
2. سرگیجه و فشار خون پایین
برای جریان خون در بدن، نیرویی به دیواره رگ‌های خونی وارد می‌شود که به آن فشار خون می‌گویند. هنگا‌‌می‌که فشار خون، افت می‌کند، علائمی مانند سرگیجه و خستگی بدنبال دارد.
علائم دیگر عبارتند از:
- حالت تهوع؛
- تشنگی؛
- تاری دید؛
- تنفس سریع و کم عمق؛
- پوست کم رنگ، لکه دار؛
- مشکل درتمرکز.
شرایط زیر می‌تواند باعث افت فشار خون شود:
- مشکلات قلبی؛
- داروها؛
- مصدومیت شدید؛
- کمبود آب بدن؛
- کمبود ویتامین.
برای درمان فشار خون پایین، می‌توانید از این روش‌ها استفاده کنید:
- نمک زیاد؛
- آب زیاد؛
- ضربدری کردن پاها موقع نشستن؛
- خوردن غذای مغذی؛
- پوشیدن جوراب ساق بلند؛
اگر دچار فشار خون پایین هستید و به طور ناگهانی دچار افت فشار خون می‌شوید، این مطلب را بخوانید.
3. سرگیجه و کم خونی
گلبول‌‌های قرمز خون، اکسیژن را به تمام اندام‌‌ها و بافت‌‌های بدن منتقل می‌کند. وقتی دچارکم خونی هستید، بدن به اندازه کافی گلبول قرمز ندارد، یا این سلول‌‌ها درست کار نمی‌کنند. کمبود اکسیژن سرگیجه یا خستگی بدنبال دارد.
علائم دیگر کم خونی عبارتند از:
- تنگی نفس؛
- ضعف؛
- ضربان قلب سریع یا نامنظم؛
- سردرد؛
- دست و پاهای سرد؛
- پوست رنگ پریده؛
- درد قفسه سینه.
خونریزی، کمبود مواد مغذی و نارسایی مغز استخوان همگی دلایل احتمالی کم خونی هستند.
4. سردردهای میگرنی
میگرن؛ سردردهای شدید و فعالی است که از چند ساعت تا چند روز ادامه دارد. در کنار سردرد، ممکن است علائمی زیر هم باشد:
- تغییر دید، مانند پرش چشم یا دیدن رنگ و نور غیر عادی؛
- تهوع و استفراغ؛
- حساسیت به نور و صدا؛
- احساس کم وزنی؛
- خستگی.
افرادی که میگرن دارند حتی اگر سردرد نداشته باشند ممکن است چند دقیقه تا چند ساعت سرگیجه داشته باشند. عدم مصرف الکل، کافئین و لبنیات یکی از راه‌‌های جلوگیری از‌این سردردها است. در رابطه با سردردهای میگرنی، در مطلب دیگری درباره علت و نشانه‌های سردرد میگرنی توضیح داده‌ایم که برای خواندن آن، می‌توانید اینجا کلیک کنید.
همچنین می‌توانید داروهای میگرنی مصرف کنید که به دو شکل تهیه می‌شوند:
- داروهای پیشگیرانه مانند داروهای ضد افسردگی و داروهای ضد تشنج پیش از شروع میگرن استفاده می‌شوند.
- داروهای سقط جنین مانند تسکین دهنده درد NSAID و تریپتان پس از شروع میگرن.
5. سرگیجه بعد از مصرف دارو
برخی از داروهای خاص به عنوان عوارض جانبی می‌توانند باعث سرگیجه و خستگی شوند. به عنوان مثال:
- داروهای ضد افسردگی مانند فلوکستین (پروزاک) و ترازودون (Desyrel)؛
- داروهای ضد تشنج مانند دیبالوپراکس (Depakote)، گاباپنتین (نورونتین، اکتیو PAC با گاباپنتین) و پره گابالین (Lyrica)؛
- داروهای کاهش فشارخون مانند کنترل کننده‌‌های ACE، مسدود کننده‌‌های بتا و دیورتیک‌‌ها؛
- شل کننده‌‌های عضلانی مانند سیکلوبenzaprine (Fexmid) ، Flexeril و metaxalone (Skelaxin)؛
- قرص‌‌های خواب‌آورمانند دیفن هیدرامین Benadryl، Unisom، Sominex، temazepam (Restoril)، eszopiclone (Lunesta) و zolpidem (Ambien).
اگر مصرف کننده یکی از‌این داروها هستید وسرگیجه دارید، از پزشک بخواهید تا دوز دارو را کاهش دهد یا دارویی دیگر مصرف کنید.
6. سرگیجه و ضربان غیر طبیعی قلب
قلب با یک ریتم "تالاپ تلوپ" می‌تپد. هنگا‌‌می‌که ضربان قلب یا آریتمی نامنظم دارید، یعنی قلب درست کارنمی‌کند. علاوه بر سرگیجه و خستگی، علائم دیگر آریتمی‌شامل موارد زیر است:
- غش کردن؛
- تنگی نفس؛
- درد قفسه سینه.
پزشک می‌تواند مشکلات اتریمی قلب را با داروهایی مانند رقیق کننده یا فشار خون درمان کند. ازمصرف موادی مانند کافئین، الکل و داروهای سرد خودداری کنید.این موارد موجب ضربان نامنظم قلب می‌شود.
7. سندرم خستگی مزمن
خستگی شدید حتی بعد از یک خواب خوب، یک سندرم خستگی مزمن (CFS) است. علائم این سندروم شامل سرگیجه و مشکل در حفظ تعادل است. همچنین ممکن است یکی از علائم زیر را داشته باشید:
- مشکلات بی خوابی؛
- مشکل حفظ کردن مطالب و تمرکز؛
- درد عضلانی یا مفاصل؛
- سردرد؛
- حساسیت به غذاها، داروها یا سایر مواد.
درمان سندرم خستگی مزمن بدلیل علت‌های مختلفی که دارد، دشوار است. پزشک علائم فردی را را بررسی و با دارو و مشاوره درمان می‌کند.
8. اختلال عصب دهلیزی
نورنیت دهلیزی (Vestibular neuronitis) اختلال عصب دهلیزی است که با سرگیجه شدید اما شنوایی طبیعی مشخص می‌شود. علل آن ممکن است ویروس‌ها، بیماری‌های عروقی و دمیلینیزاسیون و سموم باشند. عفونت‌هایی مانند سرماخوردگی یا آنفولانزا می‌تواند عصب دهلیزی را در گوش داخلی تحریک کند. این عصب با ارسال پیام‌‌های حسی به مغزتعادل بدن در حالت ایستاده را تضمین می‌کند. تورم عصب دهلیزی باعث سرگیجه وخستگی می‌شود.
علائم دیگر نورونییت دهلیزی شامل موارد زیر است:
- تهوع و استفراغ؛
- مشکل تمرکز؛
- تاری دید.
برای درمان نورونییت دهلیزی استفاده ازآنتی بیوتیک‌‌ها بی‌فایده است، اما سرگیجه و علائم دیگر در به‌مرور از بین می‌روند.
9. سرگیجه و کم آبی بدن
وقتی بدن مایعات کافی نداشته باشد کم آبی پیش می‌آید یعنی آب کافی ننوشیده‌اید. بخصوص درهوای گرم یا ورزش در خارج از خانه و باشگاه.
علائم کمبود آب بدن عبارتند از:
- سرگیجه؛
- خستگی؛
- ادرار کم؛
- گیجی.
برای درمان کم آبی، همیشه همراه خودتان یک بطری آب داشته باشید و با فاصله زمانی کم آب بنوشید. در صورت کمبود آب شدید، مراجعه به بیمارستان و تزریق مایعات لازم است.
علائم سرگیجه چیست؟
اغلب سرگیجه با علائم زیر همراه است:
- غش؛
- ضعف و احساس خستگی؛
- گیجی؛
- احساس عدم تعادل؛
- سر درد یا احساس فشار در سر؛
- درد و گرفتگی قفسه سینه؛
- حالت تهوع و استفراغ؛
- اختلالات شنوایی؛
- توهمات بویایی و فراموشی؛
- اشکال در بلع؛
- تاری دید؛
- احساس درد در گوش؛
- فلج صورت؛
- دو بینی.
چطور سرگیجه را تشخیص دهیم؟
تمام علائمی که در بالا عنوان کردیم، شاید نشانه سرگیجه نباشد و برای تشخیص دقیق باید به پزشک مراجعه شود. تشخیص سرگیجه معمولاً توسط معاینات بالینی و نورولوژیکی استفاده می‌شود. در بعضی مواقع ممکن است با تشخیص پزشک، به عکس‌برداری و آزمایش‌های خون نیاز داشته باشید. آزمایش‌های متداول که برای سرگیجه انجام می‌شوند عبارتند از:
- آزمایش کامل خون (CBC) برای تشخیص کم‌خونی یا وجود عفوت؛
- تعیین سطح الکترولیت بدن؛
- آزمایش قند خون؛
- آزمایش تست عملکرد کلیه‌ها؛
- آزمایش تیروئید؛
- الکتروکاردیوگرام یا نوار مغزی؛
- عکس‌برداری به وسیله اشعه ایکس؛
- سی تی اسکن؛
- ام آر آی.
روشهای درمان سرگیجه
برای درمان سرگیجه چه کنیم؟ مهمترین نکته برای درمان سرگیجه، آهسته حرکت کردن است. هنگامی که شما از حالت دراز کشیده بلند می‌شوید، به آرامی حرکت کنید. در ادامه سایر روشهای درمانی سرگیجه را بخوانید (2):
درمان داروهایی سرگیجه
- قرص آب: اگر سرگیجه به دلیل ابتلا به بیماری منییر و گوش میانی باشد، پزشک داروهای مدر (قرص آب) را تجویز می‌کند.
- دارهایی که باعث کاهش سرگیجه می‌شوند: آنتی هیستامین‌ها مانند مکلیزین (آنتیورت) ممکن است باعث تسکین کوتاه مدت دوران سر شوند. آنتی کولینرژیک ها هم به کاهش سرگیجه کمک می‌کنند. این داروها شامل پچ های پوستی اسکوپولامین می‌شوند.
- داروهای ضد تهوع: پزشک ممکن است داروهایی که بلافاصله حالت تهوع را برطرف می‌کنند تجویز نماید. برخی از این دروها ممکن است باعث سرگیجه شوند.
- داروهای ضد اضطراب: دیازپام (والیوم) و آلپرازولام (زاناکس) که جزو داروهای بنزودیازپین و داروهای اعتیادآور هستند و این داروها نیز ممکن است باعث سرگیجه شوند.
- داروهای پیشگیرانه میگرن: برخی داروها که از بروز حملات میگرنی پیشگیری می‌کنند.
درمان سرگیجه با جراحی
اگر متخصص مغز و اعصاب، علت سرگیجه را بیماری منییر یا همان مشکل گوش میانی تشخیص دهد، روشهای زیر برای درمان این مشکل تجویز خواهد کرد:
- تزریق: تزریق آنتی‌بیوتیک جنتامایسین برای گوش میانی باعث ایجاد عدم تعادل می‌شود. گوش دیگر که سالم است می‌تواند به حفظ تعادل بدن کمک کند.
- برداشتن و حذف ارگان حسی گوش داخلی: عملی است که به ندرت انجام می‌شود و به آن لابیرینتکتومی نیز اتلاق می‌شود. با این کار لابرینت وستیبولار در گوش تحت درمان برداشته شده و غیرفعال می‌شود و در نتیجه گوش دیگر باید حفظ تعادل بدن را به عهده گیرد.
- بخش عصب وستیبولار: بخش عصب وستیبولار یک عمل تخریبی است که برای درمان بیماری منییر استفاده می‌شود. شاخه وستیبولاری عصب دهلیزی – حلزونی در یک گوش قطع شده تا جریان تعادل از گوش تحت درمان به مغز قطع شود. سپس مغز می‌تواند برای جبران عدم تعادل فقط از یک گوش که سالم است استفاده کند.
- رفع فشار آندولیمفاتیک SAC: رفع فشار یک عمل تثبیت کننده است که برای درمان بیماری منییر به کار برده می‌شود و فشار آندولیمفاتیک را از روی سیستم وستیبولار و حلزونی گوش برمی‌دارد.
درمان خانگی سرگیجه
چند روش خانگی نیز برای درمان سرگیجه وجود دارد که در ادامه توضیح داده‌ایم:
- تمرینات ساده: انجام برخی از تمرینات ساده می‌تواند به صورت مؤثری به کاهش سرگیجه کمک کند. این تمرینات ساده بوده و شامل حرکات چشم در همه جهات، حرکت گردن در جهت عقربه‌های ساعت و برخلاف آن و تمرینات تثبیت بصری می‌شود.
- تنفس عمیق: کمک می‌کند تا سیستم عصبی آرام شود.
- یوگا و مدیتیشن
نکات مهم برای درمان سرگیجه
هنگامی که سرگیجه دارید رعایت نکاتی مهم می‌تواند کمک بسیاری به کاهش شدت علائم سرگیجه کند. بعضی از مهمترین این نکات عبارتند از (4):
- مراقب باشید که از دست دادن تعادل می‌تواند سبب افتادن شما و آسیب جدی به شما شود.
- از حرکات ناگهانی خودداری کنید و در صورت لزوم با یک عصا قدم بزنید.
- وقتی احساس سرگیجه دارید فوراً بنشینید یا دراز بکشید. اگر احساس سرگیجه شدید می‌کنید با چشمان بسته در یک اتاق تاریک دراز بکشید.
- اگر دچار سرگیجه مکرر و بدون علائم خاصی هستید، از رانندگی با اتومبیل یا کار با ماشین آلات سنگین خودداری کنید.
- بیماری «وستیبولار» باعث می‌شود تا شما دچار سرگیجه در خواب شوید؛ به گونه‌ای که اگر سر خود را هنگام خواب در حالت خاصی قرار دهید، دچار سرگیجه خواهید شد.
- اگر سرگیجه شما به دلایل دارویی ایجاد شده است، در مورد قطع دارو یا کاهش دوز آن با پزشک خود مشورت کنید.
- اگر سرگیجه و حالت تهوع دارید، آنتی هیستامین بدون نسخه پزشک مانند مکلزین یا دیمن هیدرینات (درامامین) را امتحان کنید. توجه کنید این داروها ممکن است باعث خواب آلودگی شود. آنتی هیستامین‌های غیر از موارد بالا، زیاد موثر نیستند.
- اگر سرگیجه به دلیل گرمای بیش از حد یا کمبود آب بدن ایجاد شده است، در جای خنک استراحت کنید و آب یا نوشیدنی ورزشی بنوشید.
برای درمان سرگیجه چه بخوریم؟
یک رژیم غذایی غنی از ویتامین‌ها و مواد معدنی که از غذاهای گیاهی تهیه شود می‌تواند در بهبود بیماری‌هایی که سبب سرگیجه می‌شوند مفید باشند مثلا اگر علت سرگیجه فشار خون، افت فشار خون یا تصلب شرایین باشد (3).
آنچه باید بخوریم:
- ویتامین B3 یا نیاسین برای سرگیجه‌های کوچک موثر است کمبود این ویتامین می‌تواند سبب اختلالات سیستم عصبی مانند: عصبانیت، اضطراب، افسردگی و بی‌خوابی می‌شود.
- ویتامین B یک آنتی اکسیدان قوی است که مانع از اثرات منفی رادیکال‌‌های آزاد در اعصاب، مغز و گوش می‌شود، این ویتامین در برنج، گندم، جو دوسر، سویا، نخود فرنگی، باقلا، عدس، لوبیا خشک ، گرد، بادام و فندق وجود دارد.
- مواد غذایی غنی از پتاسیم مانند: کاهو، سیب زمینی، گوجه فرنگی، گاو زبان، اسفناج، مارچوبه، نخود فرنگی، هلو، زردالو، انگور و موز.
- مواد غذایی غنی از آهن مانند: کرفس، ذرت، آجیل، نخود فرنگی، اسفناج، کاسنی، هویج و خیار برای درمان سرگیجه های ناشی از کم خونی مفید است.
- مواد غذایی که برای درمان و رفه سرگیجه نباید بخورید.
- الکل، قهوه، تنباکو و دیگر مواد مخدر ؛ مواد غذایی شور؛ مواد غذایی پر چرب و حاوی کلسترول بالا مخصوصاً با منشاء حیوانی.
چطور از بروز سرگیجه جلوگیری کنیم؟
چندراه کاربرای جلوگیری از سرگیجه و خستگی وجود دارد:
- در طول روز مقدار زیادی آب بنوشید تا دچار کم آبی نشوید.
- از مصرف مشروبات الکلی خودداری کنید یا آنها را محدود کنید.
- آرام تغییر وضعیت بدهید. از حالت دراز کشیده به نشسته یا حالت ایستاده.
- برای جلوگیری از تصادف در هنگام احساس سرگیجه، استراحت کرده و در رختخواب بمانید.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگرسرگیجه و خستگی مکرر دارید، به پزشک مراجعه کنید تا با بررسی شرایط جسمانی، عامل سرگیجه و خستگی مشخص شود.
اگر یکی از علائم زیر را دارید، حتماً به اورژانس مراجعه کنید.
- غش یا از بین رفتن هوشیاری؛
- تشنج؛
- تاری دید یا ازاصلا ندیدن؛
- استفراغ شدید؛
- تپش قلب؛
- درد قفسه سینه؛
- گیجی؛
- تب شدید؛
- اشکال در تکلم.
سخن پایانی
اگر دچار سرگیجه و خستگی می‌شوید و یکی از علائم گفته شده در این مطلب را دارید، توصیه می‌کنیم برای بررسی شرایط جسمانی، حتماً به پزشک مراجعه کنید تا با داروها و سایر روشهای درمانی بتوانید این سرگیجه و خستگی مزمن را کنترل و درمان کنید.
