رژیم کتوژنیک و هرآنچه که باید بدانید
در رژیم کتوژنیک، بدن شما برای سوخت ساز از چربی بجای کربوهیدرات استفاده می‌کند. یعنی اینکه در رژیم کتو شما برای چربی سوزی باید چربی مصرف کنید! اما چطور باید رژیم کتوژنیک را شروع کرد و لاغر شد؟ این مطلب از سایت زوم لایف می‌تواند به شما کمک کند.
دسترسی سریع به عناوین:
رژیم کتوژنیک چیست؟
کتوژنیک، رژیم کیتو یا رژیم کتون‌زا (Keto Diet)، یک رژیم غذایی با چربی بالا؛ کم کربوهیدرات، پروتئین متوسط است که برای کاهش وزن سریع بسیار مورد توجه قرار گرفته است. در رژیم غذایی کتو، سوزاندن چربی‌های اضافی و انباشته بدون اینکه شخص احساس گرسنگی کند، انجام می‌شود.
کتوژنیک، شاید آسان‌ترین رژیم غذایی نباشد، اما در صورتی که دستورالعمل‌های آن را در برنامه غذایی خود ایجاد کنید، طولی نخواهد کشید که به هدف خود برسید و از نتایج بدست آمده نهایت رضایت را داشته باشید.
رتبه‌بندی رژیم کتوژنیک
رژیم کتو در میان 35 رژیم غذایی در رده‌بندی U.S.News رتبه 35 را کسب کرده است. سایر رتبه‌ها را در ادامه می‌بینید:
- بین تمام رژیم‌های غذایی: رتبه 34؛
- بین رژیم‌های کاهش وزن سریع: رتبه 3؛
- بین رژیم‌های کاهش وزن: رتبه 15؛
- بین رژیم‌های سلامت قلب: رتبه 31؛
- بین رژیم‌های مناسب دیابت: رتبه 24؛
- بین رژیم‌های با تغذیه سالم: رتبه 35؛
- بین ساده‌ترین رژیم‌ها: رتبه 32؛
احتمالاً با خودتان فکر می‌کنید یک رژیم غذایی با چنین رتبه‌ای چطور محبوب شده است، آیا خطرناک نیست؟! رژیم‌های غذایی معمولاً باید روی سلامت کلی بدن تاثیر مثبت بگذارند، مانند رژیم دش که رتبه 2 را دارد و یا رژیم مدیترانه‌ای که رتبه 1 است. اما روش کار رژیم کتوژنیک مصرف چربی است و همین موضوع می‌تواند بر روی سلامت کلی بدن تاثیر منفی بگذارد و برای هر شخصی مناسب نباشد.
اگر برای شروع این رژیم غذایی مطمئن نشدید، پیشنهاد می‌کنیم دو مطلب زیر را بخوانید:
انواع رژیم کتوژنیک
رژیم کتوژنیک در 4 نوع مختلف وجود دارد:
- رژیم استاندارد (SKD): این رژیم محتوی مقدار بسیار کمی کربوهیدرات، مقدار متوسطی پروتئین و مقدار زیادی چربی است. این نوع از رژیم کتو به‌طور معمول محتوی ۷۵٪ چربی، ۲۰٪ پروتئین و ۵٪ کربوهیدرات است.
- رژیم دوره‌ای (CKD): در این رژیم، دوره‌هایی با کربوهیدرات بیشتر وجود دارد. به‌عنوان مثال در طول هفته، ۵ روز از رژیم کتو پیروی می‌کنید و در ۲ روز بعدی مصرف کربوهیدرات را افزایش می‌دهید.
- رژیم هدفمند (TKD): این رژیم به شما اجازه می‌دهد تا در نزدیکی تمرینات ورزشی‌تان کربوهیدرات بیشتری مصرف کنید.
- رژیم با پروتئین بالا: این رژیم شبیه به رژیم استاندارد است، با این تفاوت که محتوی مقدار بیشتری پروتئین است. رژیم کتو با پروتئین بالا محتوی ۶۰٪ چربی، ۳۵٪ پروتئین و ۵٪ کربوهیدرات است.
با اینکه بیشتر مطالعات بر روی رژیم استاندارد و پروتئین بالا صورت گرفته است، ولی رژیم هدفمند و دوره‌ای روش‌های پیشرفته‌تری هستند و عمدتا توسط ورزشکاران و بدنسازان مورد استفاده قرار می‌گیرند. اگر می‌خواهید با انواع رژیم کتوژنیک بیشتر آشنا شوید، (اینجا کلیک کنید).
توجه: ما در این مطلب راهنمای شروع رژیم کتوژنیک؛ درباره‌ی رژیم استاندارد توضیح داده‌ایم.
رژیم کتوژنیک چطور کار می‌کند؟
روش کار رژیم کتوژنیک اینطور است که شما کالری بیشتری را از پروتئین و چربی بدست آورید و کربوهیدرات کمتری را مصرف کنید. شما در رژیم کتو باید بیشتر کربوهیدراتی که هضم آنها آسان است مانند شکر، نوشابه، شیرینی‌ها و نان سفید را حذف کنید.
در حالت طبیعی سوخت تامین کننده‌ی انرژی بدن از کربوهیدرات‌ها (فرآورده‌های قندی) بدست می‌آید. اما در این رژیم، سوخت بدن از ذخایر چربی و در صورت لزوم از پروتئین تامین می‌شود. در واقع استفاده از بافت چربی به عنوان سوخت، موجب کاهش وزن می‌شود. در رژیم کتو اساس رژیم بر کاهش مصرف کربوهیدرات‌ها (فرآورده‌های قندی، نشاسته، برنج، نان و… ) و افزایش مصرف پروتئین و چربی است.
در رژیم کتوژنیک باید روزانه کمتر از 50 گرم از کربوهیدرات‌ها را مصرف کنید، در نهایت انرژی بدن شما (قند خون که بدن می‌تواند سریع مصرف کند) تمام می‌شود. این معمولا بین 3 تا 4 روز طول می‌کشد. سپس بدن برای انرژی شروع به شکستن پروتئین و چربی می‌کند که می‌تواند به کاهش وزن شما کمک کند.
رژیم کتوژنیک چطور به کاهش وزن کمک می‌کند؟
در حالت عادی، بدن کربوهیدرات را به قند (گلوکز) تبدیل می‌کند؛ هورمون انسولین قند رو از خون به سلول‌ها می‌برند تا بعنوان سوخت استفاده شود و مابقی بصورت چربی ذخیره می‌شود. خوردن هر چیزی که در بدن به قند ساده یا گلوکز تبدیل شود،انسولین را بالا می‌برد. به عنوان مثال مصرف شیرینی به شدت میزان انسولین را افزایش می‌دهد.
کتوژنیک یک رژیم غذایی کوتاه مدت است و حتی کارشناسان تغذیه رژیم کتو را به عنوان یک رژیم غذایی پایدار و طولانی مدت برای کاهش وزن، توصیه نمی‌کنند.
مصرف زیاد کربوهیدارت و خوراکیای شیرین، باعث ایجاد مقاومت انسولینی (Insulin Resistance) در بدن می‌شود. در این حالت سلول‌های بدن به انسولین پاسخ نخواهند داد و نمی‌توانند از قندخون برای سوخت و ساز استفاده کنند. برای جبران، بدن انسولین بیشتری تولید خواهد کرد که در نتیجه این فرایند، انسولین خون و هم قند خون بالا می‌روند. همین مقاومت انسولینی مقدمه دیابت نوع 2 و افزایش وزن خواهد بود.
اگه بدن شما نسبت به انسولین مقاومت پیدا کند:
- چاق می‌شوید، اما مواد مغذی را خوب جذب نمی‌کنید.
- رژیم می‌گیرید اما چربی نمی‌سوزانید.
- غذای زیادی می‌خورید اما زود گرسنه می‌شوید.
- به دفعات زیاد دستشویی می‌روید.
- احساس سرما می‌کنید.
- نمی‌توانید تمرکز کنید.
تفاوت کتوژنیک با رژیم‌های کم کالری
طبق نتایج یک مطالعه، افرادی که در رژیم غذایی کتوژنیک قرار دارند 2.2 برابر وزن کمتری نسبت به افرادی که رژیم کم کالری دارند، وزن کم کردند. همچنین سطح کلسترول تری گلیسیرید و HDL نیز در افرادی که رژیم کتو داشتند، بهبود یافته است.
دلایل مختلفی وجود دارد که این رژیم تاثیرات بیشتر و بهتری به نسبت رژیم‌های غذایی کم چرب دارد. یکی از دلایل این است در کتوژنیک، می‌توانید کاهش وزن بیشتری زیرا را به نسبت رژیم‌های کم چرب داشته باشید، در حالتی که احساس گرسنگی نخواهید داشت.
اگر می‌خواهید درباره کاهش وزن با این رژیم غذایی بیشتر بخوانید، ما در مقاله‌ای جداگانه با عنوان کاهش وزن با رژیم کتوژنیک، درباره‌ی آن توضیح داده‌ایم.
فواید و عوارض استفاده از رژیم غذایی کتوژنیک
رژیم کیتو به مانند بسیاری از رژیم‌های غذایی فواید و عوارض مختلفی نیز می‌تواند داشته باشد:
برخی فواید این رژیم غذایی عبارتند از:
- کمک به کاهش وزن سریع؛
- افزایش مقاومت بدن در مقابل سرطان؛
- مقابله با آکنه؛
- مقابله با دیابت؛
- درمان صرع؛
- رفع اختلالات سیستم عصبی؛
- درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک.
اگر می‌خواهید درباره‌ی فواید و مزایای رژیم کتوژنیک بیشتر بدانید، پیشنهاد می‌کنیم که این مقاله را بخوانید.
برخی عوارض کتوژنیک عبارتند از:
- تشنگی بیش از حد؛
- تکرر ادرار؛
- خستگی؛
- سردرگمی، اضطراب؛
- احساس سبکی سر و لرزش؛
- تعریق؛
- سردرد؛
- یبوست؛
- بوی بد دهان؛
- کاهش عملکرد فیزیکی؛
- ریزش مو؛
در یک مطلب جداگانه درباره عوارض جانبی رژیم کتوژنیک صحبت کرده‌ایم. اگر می‌خواهید درباره عوارض کتو بیشتر بخوانید، اینجا کلیک کنید.
این رژیم غذایی طرفداران و مخالفان بسیاری دارد اما با توجه به جدید بودن آن تحقیقات بر روی اثرات مثبت و منفی این رژیم ادامه دارد. البته با توجه به تاثیر شگفت‌انگیز این رژیم غذایی بر کاهش وزن، افرادی که شرایط جسمانی خاصی ندارند براحتی می‌توانند از کتوژنیک پیروی کنند.
چگونه رژیم کتوژنیک بگیریم
تا اینجا درباره عملکرد این رژیم غذایی توضیح دادیم، اما چطور باید کتوژنیک را شروع کرد؟ اگرچه روش‌های مختلف زیادی برای شروع کتو وجود دارد که می‌توانید امتحان کنید، اما بهترین نتایج معمولاً از 5 مرحله زیر به دست می‌آید:
- مرحله اول: قطع سریع مصرف گلوکز از غذاهای دارای کربوهیدرات، شامل دانه‌ها، سبزیجات نشاسته‌ای، میوه و غیره؛
- مرحله دوم: این بدن شما را مجبور به یافتن یک منبع سوخت جایگزین می‌کند: چربی (به آووکادو، روغن نارگیل، ماهی قزل آلا فکر کنید).
- مرحله سوم: در این ضمن، در غیاب گلوکز، بدن نیز شروع به سوختن چربی و تولید کتون می‌کند.
- مرحله چهارم: زمانی که سطح کتون در خون به نقطه خاصی می‌رسد، به حالت کتوز وارد می‌شوید.
- مرحله پنجم: این حالت از سطح کتون بالا باعث کاهش وزن سریع و پایدار می‌شود تا زمانی که شما به وزن سالم و پایدار بدن برسید.
توصیه‌هایی برای رعایت رژیم کتوژنیک
شما سال‌های سال به یک الگوی غذایی عادت داشته‌اید. رژیمی که در آن گندم و برنج بخش عمده غذایتان را تشکیل می‌داد. حالا ماجرا متفاوت شده است. قرار است برخلاف معمول چربی بیشتر و کربوهیدرات کمتر مصرف کنید. این تغییر برای بسیاری از افراد گیج کننده است. توصیه می‌کنیم که اگر برایتان مقدور است، قبل از شروع رژیم با متخصص مشورت کنید.
کتوژنیک برای چه کسانی ممنوع است؟
رژیم غذایی کتوژنیک برای کسانی که دارای اضافه وزن هستند، مبتلایان به دیابت یا کسانی که به دنبال بهبود سوخت و ساز بدن خود هستند، فوق العاده است. اما برای ورزشکاران حرفه‌ای، کسانی که قصد عضله سازی در بدن خود دارند و یا به دنبال افزایش وزن هستند، رژیم مناسبی نیست. این رژیم غذایی هم مانند تمام رژیم‌های غذایی دیگر تنها زمانی موثر خواهد بود که به مدت طولانی به آن پایبند باشید.
نمونه هرم کتویی
مواد غذایی غیرمجاز در کتوژنیک!
در رژیم کتو، مصرف هر غذایی که میزان زیادی کربوهیدرات داشته باشد باید محدود شود. در اینجا لیستی از غذاهایی که مصرف آنها در رژیم غذایی کتوژنیک باید محدود یا حذف شود آورده‌ایم.
- غلات و نشاسته: خوراکی‌های حاوی آرد گند و نان، برنج، پاستا، جو پرک، ذرت و غيره؛
- غذاهای شیرین: عسل، نوشابه، آبمیوه، کیک، آب نبات، بستنی و غیره؛
- میوه: سیب، موز، پرتقال و غیره؛
- گندم: سیب زمینی، هویج، و غیره؛
- دانه‌ها و حبوبات: نخودفرنگی، لوبیا، عدس و نخود؛
- لبنیات: شیر و ماست و دوغ کارخانه‌ای؛
- چربی‌های ناسالم: مصرف محصولاتی مانند روغن‌های گیاهی تصفیه شده و مایونز باید محدود شود.
مواد غذایی مجاز در کتوژنیک
در رژیم کیتو مواد غذایی با کربوهیدرات کم اما چربی بالا انتخاب شود، در ادامه لیستی از خوراکی‌هایی که باید حجم اصلی وعدههای غذایی شما را تشکیل دهند را تهیه کرده‌ایم.
- گوشت: ماهی، گوشت گاو، گوسفند، مرغ، تخم مرغ و غیره؛
- سبزیجات: اسفناج، کلم، گوجه فرنگی، پیاز و فلفل‌ها، بروکلی، گل کلم و قارچ؛
- میوه‌های مجاز با کربوهیدرات کم: زردآلو، کیوی، آووکادو، شاتوت، گوجه‌فرنگی، ریواس، تمشک، طالبی، توت فرنگی، هندوانه، لیمو؛
- لبنیات با چربی بالا: پنیر بز، پنیر چدار، پنیر خامه‌ای، موزرلا یا بلوچیز، خامه با چربی بالا، کره و غیره؛
- آجیل و دانه: گردو، دانه‌های آفتابگردان، بادام، تخم‌کدو، دانه چیا و بذر کتان؛
- آووکادو و انواع توت‌ها: تمشک، تمشک و دیگر انواع توت‌هاى با گلیسمی پایین؛
- شیرین کننده‌ها: استویا، اریتیتول، میوه جادو و سایر شیرین کننده‌های کم کربوکسیل؛
- ادویه‌جات: نمک، فلفل، ادویه‌جات و انواع سبزیجات خشک رایج؛
- چربی‌های سالم: روغن نارگیل، روغن آووکادو، روغن زیتون، روغن MCT، سس مایونز؛
لیست مواد غذایی مجاز رژیم کتوژنیک + PDFمواد غذایی شما باید دربرگیرنده 70 درصد چربی، 25 درصد پروتئین و 5 درصد کربوهیدرات باشند. معمولاً در همه جا بین 20 تا 30 گرم کربوهیدرات خالص در رژیم روزانه توصیه شده است. اما هرچه شما کربوهیدرات و گلوکز کمتری مصرف کنید، نتیجه بهتری می‌گیرید. اگر شما رژیم کتو را برای کاهش وزن می گیرید، بهتر است هم کربوهیدرات کل مصرفی و هم کربوهیدرات خالص مصرفی را کنترل کنید. پروتئین و باقیمانده چربی روزانه شما باید به اندازه نیاز مصرف شود.
کربوهیدرات خالص چیست؟ کربوهیدرات خالص مجموع کربوهیدرات غذایی منهای مجموع فیبر است. توصیه می‌کنیم مصرفی کربوهیدرات کل خود را زیر 35 گرم و کربوهیدرات خالص را زیر 25 گرم نگه دارید.
نمونه برنامه رژیم کتوژنیک استاندارد
نمونه برنامه‌ی یک هفته‌ای رژیم کتوژنیک
شنبه
- صبحانه: املت گوشت با پنیر و سبزیجات؛
- ناهار: همبرگر (خانگی) بدون نان با برش هایی از پنیر و مغزها؛
- شام: ماهی قزل آلا، تخم مرغ و اسفناج تفت داده شده در روغن نارگیل.
یکشنبه
- صبحانه: تخم مرغ به همراه گوشت و قارچ؛
- ناهار: همبرگر با سُس سالسا، پنیر و آووکادو؛
- شام: استیک به همراه تخم مرغ و سالاد دورچین.
دوشنبه
- صبحانه: گوشت، تخم مرغ و گوجه فرنگی؛
- ناهار: سالاد مرغ با روغن زیتون و پنیر فتا؛
- شام: ماهی سالمون با مارچوبه که در کره درست شده است.
سه شنبه
- صبحانه: تخم مرغ، گوجه فرنگی؛
- ناهار: شیر بادام، کره‌ی بادام زمینی، میلک شیک پودر کاکائو؛
- شام: کوفته قلقلی، پنیر و سبزیجات.
چهارشنبه
- صبحانه: میلک شیک کتوژنیک مانند میلک شیک بادام زمینی و میلک شیک توت فرنگی؛
- ناهار: سالاد میگو با روغن زیتون و آووکادو؛
- شام: گوشت گوساله با پنیر پارمزان، کلم بروکلی و سالاد.
پنج شنبه
- صبحانه: املت با آووکادو، سالسا، فلفل، پیاز و ادویه جات؛
- ناهار: یک مشت آجیل به همراه کرفس، آووکادو و سالسا؛
- شام: مرغ با سُس پستو، پنیر خامه ای و سبزیجات.
جمعه
- صبحانه: ماست (سنتی) با کره ی بادام زمینی، پودر کاکائو و شکر برگ؛
- ناهار: گوشت گوساله ی سرخ شده در روغن نارگیل همراه با سبزیجات؛
- شام: همبرگر یا کباب کوبیده بدون نان و برنج همراه با تخم مرغ و پنیر.
اگر می‌خواهید مواد غذایی را تغییر دهید، باید بدانید که مواد غذایی شما باید دربرگیرنده 70 درصد چربی، 25 درصد پروتئین و 5 درصد کربوهیدرات باشند.
میان وعدههای مناسبِ کتوژنیک
اگر در بین وعدههای غذایی تان احساس گرسنگی کردید، در زیر نمونه‌های خوبی از میان وعدههای مناسب برای کاهش وزن متناسب با رژیم کتوژنیک آمده است:
- گوشت یا ماهی چرب؛
- پنیر؛
- یک مشت از آجیل و دانه‌ها؛
- پنیر به همراه زیتون؛
- 1 تا 2 تخم مرغ آب پز؛
- شکلات تلخ 90 درصد؛
- میلک‌شیک با شیر بادام، پودر کاکائو و کره‌ی بادام زمینی؛
- ماست پرچرب (سنتی) همراه با کره‌ی بادام زمینی و پودر کاکائو؛
- توت فرنگی و خامه؛
- کرفس به همراه آووکادو و سس سالسا؛
- مقدار کمی از غذای باقی مانده از وعده‌ی قبل.
مکمل‌های رژیم کتوژنیک
از آنجا که خوراکی‌های بسیاری در این برنامه غذایی محدود می‌شود، باید برای بدست آوردن برخی از آنها و جلوگیری از فقر ویتامین‌ها به مکمل‌ها روی بیاورید. لازم به ذکر است که برخی از این مکمل‌ها می‌توانند به رژیم گیرنده کمک کنند تا علائم خود در دوره تب کتو را کاهش و عملکردشان در تمرینات با یک رژیم کم کربوهیدرات را افزایش دهند.
معمولا مکملی برای رژیم کتوژنیک ضروری نیست، ولی مصرف مکمل‌های زیر می‌تواند سودمند باشد:
- روغن MCT (تری‌گلیسرید با زنجیره‌ی متوسط): می‌توانید آن را به نوشیدنی‌ها و ماست بیفزایید. روغن MCT به تأمین انرژی و افزایش سطح کتون‌ها کمک می‌کند.
- مواد معدنی: زمانی که تازه رژیم کتوژنیک را شروع می‌کنید، ممکن است تعادل آب و مواد معدنی در بدن‌تان دستخوش تغییراتی شود. بنابراین افزودن نمک و سایر مواد معدنی اهمیت ویژه‌ای می‌یابد.
- کافئین: کافئین می‌تواند در افزایش انرژی، کاهش چربی و بهبود عملکرد فرد مؤثر باشد.
- کتون‌های خارجی: این مکمل‌ها می‌توانند به افزایش سطح کتون‌های بدن کمک کنند.
- کراتین: کراتین برای سلامتی و عملکرد فرد فواید بسیاری دارد. اگر این رژیم را با ورزش همراه می‌کنید، مصرف مکمل کراتین می‌تواند بسیار سودمند باشد.
- پروتئین آب‌پنیر: می‌توانید نصف ملاقه پروتئین آب‌پنیر را به میلک‌شیک یا ماست اضافه کنید تا مصرف پروتئین روزانه‌تان افزایش یابد.
توصیه نهایی به افرادی که قصد شروع این رژیم غذایی را دارند:
- ادامه دادن این رژیم غذایی کار سختی است. در روزهای اول و شاید هفته‌های اول باید وسوسه خوردن شیرینی و قندها را کنترل کنید. در روزهای آتی رژیم کتوژنیک، مصرف قند مصنوعی را کاهش دهید. با دیدن نتایج علاقه‌مند خواهید شد رژیم خود را ادامه دهید.
- آب و مایعات الکترولیتی را فراموش نکنید. مواد غذایی که شما می‌خورید باید الکترولیت‌های کافی همانند نمک داشته باشد.
- آنچه که می‌خورید را به شدت زیر نظر داشته باشید. کربوهیدرات‌ها موادی هستند که به صورت پنهان در بسیاری از مواد غذایی وجود دارند و شما ممکن است ناخواسته مقدار زیادی کربوهیدرات روزانه مصرف کنید.
فایل PDF راهنمای رژیم کتوژنیک
اگر تمایل دارید که محتوای همین مطلب را بصورت فایل PDF دانلود کنید می‌توانید بر روی لینک زیر کلیک کنید:
همچنین اگر می‌خواهید درباره‌ی رژیم کتوژنیک، نکات مهم برای شروع، برنامه غذایی، دستور آشپزی بیشتر بدانید، خوب است که کتاب الکترونیکی راهنمای کتوژنیک را تهیه کنید. به همراه داشتن این کتاب راهنما به شما کمک می‌کند تا رژیم کتوژنیک را اصولی پیش ببرید.
کتاب راهنمای رژیم کتوژنیک
(کتاب کتوژنیک؛ راهنمای ضروری برای زندگی با سبک کتو)
حرف پایانی
هرآنچه که برای شروع رژیم کتوژنیک نیاز بود را در این مطلب توضیح دادیم. امیدواریم که با شروع این رژیم غذایی به اهداف خودتان در تناسب اندام برسید.
