اطلاع رسانی قضایی یا اظهارنامه چیست؟
اظهارنامه نوشته کتبی است که طبق قوانین و مقررات تنظیم می‌شود و روش رسمی و قانونی برای شرح تقاضا و مطالبه حق از جانب مقابل پیش از طرح دادخواست در مراجع قانونی - حقوقی است.
در برخی مواقع، افراد ممکن است نتوانند یا امکان دسترسی به مراجع قضایی برای به‌دست‌آوردن حقوق یا طلبی‌هایی که از دیگران دارند را نداشته باشند و درعین‌حال قبل از رفتن به دادگاه، تمایل به مصالحه و اعلام درخواست خود به مقابل را داشته باشند. در این نوع موارد، راهکاری که وجود دارد، ارسال اظهارنامه به مقابل است.
به‌عنوان‌مثال، فردی از شخص دیگری طلبی دارد که با وجود یادآوری‌های مکرر، بدهکار آماده به پرداخت آن نمی‌باشد. درعین‌حال، بستانکار می‌تواند برای به‌دست‌آوردن طلبش دست‌به‌کار می‌شود و اظهارنامه ثبت می‌کند و این موضوع منجر می‌شود که پیش از طرح دعوا علیه بدهکار در دادگاه، به او فرصتی برای پرداخت بدهی و ادای تعهد خود داده شود.
بعضی از اظهارنامه‌ها به‌اشتباه اظهاریه نیز شناخته می‌شوند. اظهارنامه، علاوه بر اینکه راه و روش رسمی و قانونی برای مطالبه حق است، بلکه اشخاص می‌توانند به کمک آن، توانایی خود را برای تسلیم هر چیزی، از جمله پرداخت وجه، تحویل سند را نیز به‌طرف مقابل اعلام کنند.
اطلاعات مندرج در اظهارنامه
اظهارنامه مستندی است که باید به‌دقت و صحت تکمیل شود. این مستند شامل اطلاعات زیر است:
- مشخصات فرستنده: فرستنده (ارسال‌کننده اظهارنامه) باید مشخصات شخصی خود را، از جمله نام و نام خانوادگی و آدرس قانونی خود، یعنی نشانی محل اقامت خود را در این بخش اظهارنامه وارد کند.
- موضوع اظهارنامه: موضوعی که در متن اظهارنامه توضیح داده می‌شود.
- مشخصات گیرنده: فرستنده در این بخش نام و نام خانوادگی و آدرس محل زندگی گیرنده اظهارنامه را وارد می‌کند.
- خلاصه اظهارات: فرستنده در این قسمت توضیح می‌دهد که چه چیزی را از طرف گیرنده می‌خواهد و موردنظرش است.
- خلاصه پاسخ: در این بخش، گیرنده اظهارنامه به اظهارات فرستنده پاسخ می‌دهد.
مواد قانونی مربوط به اظهارنامه
قانون‌گذار در ماده‌های ۱۵۶ و ۱۵۷ آیین دادرسی مدنی به مفهوم و شرایط اظهارنامه اشاره دارد.
طبق ماده ۱۵۶ قانون آیین دادرسی مدنی، هر فرد مجاز است قبل از تقدیم دادخواست حق خود را از طریق اظهارنامه از فرد دیگری درخواست کند، شرطا که موعد مطالبه فرا رسیده باشد. به‌طورکلی، هر فرد مجاز است اظهاراتی را که به معاملات و تعهدات خود با فرد دیگری مربوط می‌شود و می‌خواهد آن را به طور رسمی به او اطلاع دهد، در اظهارنامه به‌طرف مقابل خود ابلاغ کند. اظهارنامه بایستی توسط اداره ثبت اسناد و املاک کشور یا دفاتر دادگاه‌ها ابلاغ می‌شود.
به‌موجب تبصره این ماده، اداره ثبت‌اسناد و دفاتر دادگاه‌ها مجازند از ابلاغ اظهارنامه‌هایی که شامل مطالب نامناسب و خلاف آداب باشند، خودداری کنند.
ماده ۱۵۷ آیین دادرسی مدنی می‌گوید: درصورتی‌که اظهارنامه شامل تحویل چیزی، مبلغی، مالیتی یا سندی از سوی اظهار کننده به گیرنده باشد، باید هنگام تحویل اظهارنامه به مرجع ابلاغ، آن چیز، مبلغ، مالیت یا سند تحت‌نظر و حفاظت مرجع قرار گیرد، مگر اینکه طرفین در زمان تعهد، محل و ترتیب دیگری تعیین کرده باشند.
اشخاص مجاز به ارسال اظهارنامه
باتوجه‌به عبارت "هرکس" در ماده ۱۵۶ قانون آیین دادرسی مدنی، همه افراد مجاز به ارسال اظهارنامه هستند، با این شرط که زمان مطالبه حق رسیده باشد.
هرکس یا هر فرد معنای عمومی دارد و به تمام اشخاص و افراد اطلاق می‌شود. در استفاده از عبارت "هرکس" در ماده ۱۵۶ قانون آیین دادرسی مدنی، این بیانگر است که تمام اشخاص و افراد، بدون توجه به وضعیت اجتماعی، جنسیت، نژاد، ملیت و سایر عوامل، حق دارند اظهارنامه ارسال کنند. این حق برای تمام افراد معمولی، سازمان‌ها، شرکت‌ها، وابستگان حقوقی و سایر اقشار جامعه قابل‌استفاده است.
بنابراین، بر اساس این ماده، هر فردی که مطلبی را که مربوط به معاملات و تعهداتش با فرد دیگری است و می‌خواهد به طور رسمی و قانونی آن را به‌طرف مقابل اعلام کند، می‌تواند اظهارنامه را ارسال کند. این شامل افراد حقیقی و حقوقی، مثل شرکت‌ها، سازمان‌ها، مؤسسات، نهادها، دولت و سایر موجودیت‌ها می‌شود.
ماده ۱۵۶ قانون آیین دادرسی مدنی همچنین تأکید می‌کند که زمان مطالبه حق باید رسیده باشد. به‌عبارت‌دیگر، فرد مطالبه خود را از طریق اظهارنامه می‌تواند ارائه کند پس از اینکه مطالبه رسمی و قانونی و زمانی که بر اساس قوانین مربوطه مجاز است، رسیده باشد. زمان مطالبه می‌تواند به‌صورت قراردادی تعیین شده باشد یا بر اساس قوانین حقوقی و مقررات مربوط به هر مورد خاصی قابل‌تعیین باشد.
نحوه تنظیم اظهارنامه و رعایت نکات مهم
تنظیم اظهارنامه باید با دقت و اصول رعایت شود تا یک متن کامل و واضح به دست آید. در ابتدا، اظهارکننده باید مشخصات هویتی خود و اظهار شونده را وارد کند و سپس به متن اصلی بپردازد. هنگام تنظیم متن اظهارنامه، به موارد زیر توجه کنید:
- متن اظهارنامه باید کوتاه، دقیق، بدون ابهام و با اطلاعات کاملی از مفاهیم مربوطه باشد.
- اگر پیوستی به اظهارنامه الحاق شده است، در متن به آن ارجاع داده شود و شماره، محل نگهداری یا مشخصات ظاهری اسناد، قراردادها، چک‌ها و غیره ذکر شود.
- در نوشتن اظهارات، دقت کنید که هر موضوعی که در اظهارنامه ذکر می‌کنید، با امضای شما تایید می‌شود و در برخی موارد به‌عنوان اقرار محسوب می‌شود که طرف مقابل ممکن است در دعوا از آن استفاده کند.
- از افترا و نشر اکاذیب خودداری کنید، زیرا ممکن است طرف مقابل شما را به اتهام افترا یا نشر اکاذیب متهم کند و باعث شروع یک پرونده کیفری شود.
- یک نکته مهم این است که زمان تقدیم اظهارنامه محدودیتی ندارد، به‌عبارت‌دیگر، شما هر زمانی که بخواهید می‌توانید برای مطالبه حقوق خود اظهارنامه را تنظیم و ارسال کنید.
با توجه به این موارد مهم در تنظیم اظهارنامه، بهتر است از سایت‌های معتبر در این حوزه نکات قضایی و حقوقی را بیاموزید.
موارد الزامی ارسال اظهارنامه
ارسال اظهارنامه در بیشتر موارد اختیاری است، اما در برخی شرایط، ارسال آن الزامی است. طبق قوانین مختلف، در مواردی اثبات ادعا و احراز حقیقت به ابلاغ اظهارنامه مکلف شده‌ایم.
در این نوع اظهارنامه، شخص مسئول است پیش از مطرح‌شدن دعوی در مراجع قضایی، ابتدا برای طرف مقابل اظهارنامه بفرستد.
مهم‌ترین موارد الزامی برای ارسال اظهارنامه، شامل موارد زیر می‌شود:
- دعوای تصرف عدوانی: (ماده ۱۷۱ قانون آیین دادرسی مدنی)
- درخواست تحویل عین مستاجره: (ماده ۱۳ قانون روابط موجر و مستاجر ۱۳۵۶)
- تقاضا سهم هزینه‌های مرسوم آپارتمان در صورت امتناع مالک یا استفاده‌کننده از پرداخت آن: (ماده ۱۰ مکرر قانون تملک آپارتمان‌ها ۱۳۵۹ و تبصره ۲ این ماده)
- اثبات تاخیر یا عدم پرداخت اجاره‌بها یا اجرت‌المثل املاک برای اقامه دعوای تخلیه: (بند ۹ ماده ۱۴ قانون روابط موجر و مستاجر ۱۳۵۶)
- تقاضا محکوم‌له برای انحلال شرکت تضامنی به‌منظور وصول محکوم به از محل سهم‌الشرکه محکوم علیه در شرکت: (ماده ۱۲۹ قانون تجارت در بحث شرکت‌های تضامنی)
- اطلاع به انتقال‌گیرنده مال غیر: (ماده ۱ قانون مجازات درباره انتقال مال غیر)
- معرفی داور به طرف مقابل: (ماده ۴۵۹ آیین دادرسی مدنی)
در صورتی که ارسال اظهارنامه بدون احاطه کامل به موضوع مورد نظر و بدون استفاده از مشاوره حقوقی انجام شود، ممکن است مشکلاتی برای ارسال‌کننده به وجود آید.
توصیه می‌شود در غیر از موارد ضروری، افراد از ارسال اظهارنامه خودداری کنند، زیرا ممکن است ارسال اظهارنامه در برخی موارد باعث هوشیاری طرف مقابل شود.
به عنوان مثال، اگر موضوع دعوی طلب وجه باشد و شاکی قصد داشته باشد با فرستادن قرار تأمین خواسته، اموال مدعی‌علیه را توقیف کند، مدیون با ارسال اظهارنامه این فرصت را پیدا می‌کند که اموال قابل‌دسترس خود را از دسترس خوانده پنهان کند.
موارد اختیاری ارسال اظهارنامه
در بیشتر موارد، ارسال اظهارنامه به‌صورت اختیاری است. این به این معنی است که شخص می‌تواند قبل از تقدیم دادخواست و طرح دعوا در مرجع قضایی، اظهارنامه را ارسال کند یا نکند.
اظهارنامه‌هایی که به‌صورت اختیاری ارسال می‌شوند، شامل موارد زیر می‌شوند:
- اظهارنامه مطالبه وجه: وقتی که یک شخص قصد دارد از طرف دیگری وجهی را مطالبه کند، می‌تواند اظهارنامه‌ای را برای طرف مقابل ارسال کند. این اظهارنامه می‌تواند شامل جزئیات مطالبه شده و دلایل آن باشد.
- اظهارنامه مالیاتی: در مواردی که اشخاص موظف به ارائه اظهارنامه مالیاتی هستند، ارسال این اظهارنامه به مراجع مالیاتی نیز اختیاری است.
- اظهارنامه قضایی: وقتی که شخصی قصد دارد از طریق مراجع قضایی به دادخواست بپردازد، می‌تواند اظهارنامه‌ای را به‌طرف مقابل ارسال کند. این اظهارنامه ممکن است شامل جزئیات و مطالبه‌های موردنظر در دعوا باشد.
- اظهارنامه عدم تمکین پیش از الزام به تمکین: اظهارنامه عدم تمکین، درصورتی‌که یک شخص می‌خواهد به‌طرف مقابل خود اعلام کند که قصد دارد در صورت عدم رفع تمکین، اقدامات حقوقی را پیگیری کند، ارسال می‌شود.
- اظهارنامه صلح و سازش: در برخی موارد، شخصی ممکن است قصد داشته باشد با طرف مقابل خود به صلح و سازش برسد. در این صورت، می‌تواند اظهارنامه صلح و سازش را ارسال کند تا پیشنهادها و شرایط خود را به‌طرف مقابل ابلاغ کند.
- اظهارنامه به وفای به عهد: در برخی موارد، شخص ممکن است برای اطلاع‌رسانی به‌طرف مقابل درباره وفای به عهد و تعهدات خود، اظهارنامه‌ای را ارسال کند.
در این موارد، تصمیم بر ارسال یا عدم ارسال اظهارنامه به عهده شخص است و از او به عنوان یک اختیار است.
تفاوت مهم بین اظهارنامه و دادخواست
اختلاف مهم بین اظهارنامه و دادخواست به شرح زیر است:
- رعایت تشریفات دادرسی: برای ارسال اظهارنامه به مخاطب، لازم نیست تشریفات دادرسی را رعایت کنید، اما برای ثبت و ارسال دادخواست، باید تشریفات دادرسی را رعایت کنید.
- هزینه: ارسال اظهارنامه هزینه کمتری دارد، در حالی که ارسال دادخواست همراه با پرداخت هزینه‌های دادرسی صورت می‌گیرد.
- موضوع و اخطار: اظهارنامه برای اعلام موضوع و اخطار جدی استفاده می‌شود. اما دادخواست به‌عنوان یک شکایت عمل می‌کند که منجر به ایجاد پرونده و صدور رای قضایی می‌شود.
به طور کلی، اظهارنامه برای ارائه اطلاعات، اخطار یا هشدار به طرف مقابل استفاده می‌شود، در حالی که دادخواست برای رسیدگی به اختلافات و حل مسائل قانونی استفاده می‌شود و می‌تواند به صدور رای قضایی منجر شود.
کاربرد اظهارنامه
ویژگی‌ها و فواید ارسال اظهارنامه به شرح زیر است:
- کاربرد چندگانه: ارسال اظهارنامه هم برای ایجاد حق و هم برای ازاله حق قابل‌استفاده است.
- زمانبندی: اظهارنامه قبل از اقامه دعوا تنظیم و ارسال می‌شود، به‌عبارت‌دیگر، ارسال اظهارنامه پیش از رسیدگی به دعوا انجام می‌شود.
- اقامه دعوا: ارسال اظهارنامه به خودی خود به منزله اقامه دعوا نیست. اظهارنامه تنها یک ابلاغ اطلاعات و مطالبه‌های شخصی است.
- هزینه دادرسی: در صورت حل مسالمت‌آمیز مسئله بعد از ارسال اظهارنامه، نیازی به پرداخت هزینه دادرسی وجود ندارد.
- مدت زمان: در اظهارنامه، مدت زمان مشخصی توسط شخص تعیین می‌شود.
- اقرار مخاطب: اگر پاسخ به اظهارنامه همراه با اقرار مخاطب ارسال شود، اظهارکننده می‌تواند از این اقرار به نفع خود استفاده کند.
