علت پوسیدگی دندان چیست و چطور از خراب شدن دندان پیشگیری کنیم؟
پوسیدگی دندان در کودکان و بزرگسالان بسیار شایع است و هیچ فردی از خراب شدن دندان در امان نیست. اما آشنایی با عوامل و دلایل پوسیدگی دندان به شما کمک می‌کند تا از خرابی شدن دندان‌ها و یا پیشرفت پوسیدگی جلوگیری کنید. در این مطلب از سایت زوم لایف درباره علائم و علت پوسیدگی دندان، روش‌هایی برای درمان پوسیدگی دندان و همچنین جلوگیری از خراب شدن دندان‌ها توضیحاتی داده‌ایم که در ادامه می‌توانید بخوانید.
پوسیدگی دندان چیست؟
پوسیدگی نوعی خرابی دندان است و زمانی اتفاق می‌افتد که میکروب‌ها یا همان باکتری‌های دهان، اسیدهای خورنده تولید کنند که باعث تجزیه دندان شوند و رفته رفته باعث ایجاد سوراخی در دندان می‌شوند که به آن کرم خوردگی دندان نیز می‌گویند. اگر پوسیدگی دندان به موقع درمان نشود، میتواند باعث درد، عفونت و از دست رفتن دندان شود (1).
باید بدانید که هر دندان شامل سه لایه است:
- لایه سخت بیرونی که مینای دندان نامیده می‌شود.
- لایه میانی که دنتین نام دارد.
- به مرکز دندان پالپ (pulp) گفته می‌شود. این قسمت شامل اعصاب و عروق خونی است.
هر قدر لایه‌های بیشتری تحت تأثیر پوسیدگی قرار بگیرند، آسیب بیشتری رخ می‌دهد.
علت پوسیده و خراب شدن دندان‌ها چیست؟
پوسیدگی دندان می‌توان دلایل مختلفی داشته باشد، اما مهمترین عامل پوسیده شدن دندان‌ها غذایی است که می‌خورید یا نوشیدنی که می‌نوشید. مواد غذایی که برای خوردن یا نوشیدن انتخاب می‌کنید بر سلامت دندان‌ها و لثه‌های شما تاثیر مستقیم می‌گذارند (2).
دلایل پوسیدگی دندان عبارتند از:
- باکتری‌های موجود در دهان: این باکتری‌ها مواد غذایی، به ویژه مواد قندی و نشاسته‌ای، را به اسید تبدیل می‌کنند. باکتری‌ها، اسید، ذرات غذا و آب دهان در محیط دهان با یکدیگر ترکیب می‌شوند و ماده چسبناکی به نام پلاک را تشکیل می‌دهند. جمع شدن پلاک روی دندان‌ها بیست دقیقه پس از غذا خوردن آغاز می‌شود و اگر پلاک‌های جمع شده روی دندان پاک نشود، پوسیدگی دندان شروع می‌شود.
- اسیدهای موجود در پلاک: اسید موجود در پلاک به مینای پوشش دهنده دندان آسیب می‌زند و سوراخ‌هایی را در دندان ایجاد می‌کند که معمولاً تا زمانی که بزرگ نشود و به عصب‌ها آسیب نزند یا باعث شکستگی دندان نشود، ناراحت کننده و دردناک نیست. اهمال در درمان پوسیدگی آبسه دندان را در پی دارد و مغز (پالپ) دندان را نیز درگیر می‌کند که در نهایت به از دست دادن دندان می‌انجامد.
- کربوهیدارت (مواد قندی و نشاسته‌ای): علت پوسیدگی دندان کودکان و افراد بزرگسال ممکن است مربوط به مواد قندی و نشاسه ای باشد. این مواد خطر پوسیدگی دندان را افزایش می‌دهد. مواد غذایی چسبناک به دلیل باقی ماندن روی دندان بیش از دیگر مواد مضراند. خوردن مکرر تنقلات میزان و مدت تماس اسید با سطح دندان را افزایش می‌دهد.
علائم و نشانه‌های پوسیدگی دندان
وقتی دندان شما دچار پوسیدگی می‌شود ممکن است یک یا چند مورد از علائم زیر را داشته باشد (3):
- تغییر رنگ در مینای دندان ( در محل پوسیدگی مینا قهوه‌ای یا سیاه رنگ می‌شود)؛
- سوراخ شدن دندان در محل پوسیدگی؛
- حساس شدن یا درد گرفتن دندان زمان غذا خوردن ( به خصوص غذاهای سرد، گرم یا ترش )؛
- بوی بد دهان؛
- درد گرفتن دندان ها زمانی که روی هم قرار می‌گیرند؛
- گیر کردن مواد غذایی بین دندان‌ها یا پاره شدن نخ دندان ( پوسیدگی میتواند باعث گیر کردن نخ دندان و پاره شدن آن هنگام استفاده شود).
درمان پوسیدگی دندان
سه اقدام کلی برای درمان پوسیدگی دندان می‌توان انجام داد. اول پیشگیری از بروز پوسیدگی، دوم تجدید مواد معدنی یا مینرالیزه کردن (remineralization) و سوم بازسازی و ترمیم (4).
پیشگیری از پوسیدگی
بهترین روش مطمئناً پیشگیری از بروز پوسیدگی یا پیشرفت آن است. از آن جا که نمی‌توانیم باکتری‌هایی که در دهان قرار دارند را از بین ببریم، باید مقدار خوراکی‌های شیرین و نشاسته‌ای که مصرف می‌کنیم را کاهش دهیم. یعنی باید رژیم غذایی را تغییر دهیم. رژیم غذایی مناسب باید از کودکی شروع و حفظ شود. نوشیدنی‌های شیرین و آب میوه‌ها به خصوص برای دندان‌ها بسیار مضر هستند.
برای پیشگیری از پوسیدگی دندان نکات زیادی وجود دارد که در ادامه 11 توصیه برای جلوگیری از پوسیدگی دندان را توضیح داده‌ایم.
درمان پوسیدگی دندان با مینرالیزه کردن
در روش دوم یعنی مینرالیزه کردن، پوسیدگی با انجام فرآیند برعکس درمان می‌شوند. یعنی موادی که حاوی فلوراید و کلسیم هستند به دندان اضافه می‌شود. در این فرآیند مواد معدنی تشکیل دهنده دندان که در فرآیند پوسیدگی از آن جدا شده اند دوباره بر روی سطح دندان رسوب داده می‌شوند. فلوراید باعث سخت‌تر شدن لایه مینا می‌شود و در نتیجه پوسیدگی سخت‌تر در آن پیشرفت می‌کند.
خمیر دندان‌های مختلفی هستند که حاوی فلوراید هستند و می‌توان از آنها استفاده کرد. مکمل‌های فلوراید و وارنیش‌ها هم برای این کار مفید هستند. فقط میزان فلوراید باید تحت کنترل باشد چرا که سطح بالای فلوراید باعث مسمومیت می‌شود.
ترمیم دندان
روش ترمیم دندان معمولاً زمانی استفاده می‌شود که مقدار پوسیدگی زیاد باشد و نتوان از طریق تجدید مواد معدنی برای آن استفاده کرد. اگر پوسیدگی کوچک باشد با پر کردن می‌توان آن را درمان کرد. ولی اگر بخش بزرگی از دندان دچار پوسیدگی شده باشد، احتمالاً استفاده از روکش لازم می‌شود. اگر پوسیدگی به بخش مرکزی دندان رسیده باشد لازم است عصب کشی انجام شود. اگر هم بخش زیادی از دندان درگیر پوسیدگی شده باشد، احتمالاً دندانپزشک دندان را می‌کشد.
11 توصیه برای جلوگیری از پوسیدگی دندان
بهداشت مناسب دهان و دندان میتواند پوسیدگی دندان را تا حد زیادی کاهش دهد. در این قسمت راهکارهایی را برای پیشگیری از پوسیده شدن دندان‌ها به شما معرفی می‌کنیم:
1. از خوردن شیرینی‌ها پرهیز کنید
طبق گزارش انجمن دندانپزشکی آمریکا (ADA)، کرم خوردگی دندان با مصرف مواد غذایی شیرین، چسبنده و همچنین بی‌کیفیت، در ارتباط است. بنابراین مهم است که مصرف غذاها و نوشیدنی‌های سالم را محدود کنید.
مواد غذایی شیرین فقط شامل کیک‌ها، آب نبات‌ها و بیسکویت‌ها نمی‌شود. نوشابه و برخی از نوشیدنی‌های انرژی‌زا و حتی آب میوه‌ها، سرشار از قند هستند. تعجبی ندارد که اگر مقدار زیادی شکر در برخی از غلات و میوه‌های کنسرو شده پیدا کنید، بنابراین باید قبل از خوردن یا نوشیدن هر چیزی، میزان قند آن را بررسی کنید.
2. غذاهای غیر چسبنده بخورید
جینگر هولین، یکی از کارمندان سیاتل و سخنگوی آکادمی تغذیه و رژیم غذایی سالم (AND) میگوید غذاهای چسبنده مانند کشمش، عسل و شیره‌ی قند همراه با غذاهای نشاسته‌ای مانند نان و چیپس سیب زمینی میتواند به سطح دندان شما بچسبند و خطر کرم خوردگی دندان‌های شما را افزایش دهند.
اعتدال در خوردن این غذاها و استفاده از روش‌های دهان و دندان مانند مسواک زدن و تمیز کردن لای دندان‌ها به میزان بسیار کمی، میتواند خوردن این غذاها را مقبول قرار دهد.
3. مراقب غذاهای اسیدی باشید
در حالی که خوردن محصولات تازه مانند پرتغال و گوجه فرنگی، بخش مهمی از رژیم غذایی سالم را تشکیل می‌دهند، اما مرکبات و سایر میوه‌های اسیدی می‌توانند بر سلامت مینای دندان تاثیر بگذارند. سعی کنید آنها را با یک وعده‌ی غذایی غیر اسیدی، مصرف کنید، چون اینگونه خطرات این مواد غذایی برای دندان کاهش می‌یابد.
به یاد داشته باشید که میوه‌های اسیدی در شکل‌های دیگر (مانند آب‌لیمو) هم هنوز اسیدی هستند.
4. مراقب نوشیدنی‌هایی که باعث لک شدن دندان می‌شوند، باشید
برخی از نوشیدنی‌ها مانند قهوه، چای و شراب قرمز، باعث لک شدن دندان می‌شوند. این‌ها به این علت است که آنها دارای رنگدانه‌های رنگی مانند کروموژن‌ها هستند، که به مینای دندان می‌چسبند و باعث لک شدن آن می‌شوند. این بدان معنی است که شما هرگز نمی‌توانید از نوشیدن یک فنجان قهوه در وعده‌ی صبحانه یا یک لیوان شراب در وعده‌ی شام لذت ببرید. فقط سعی کنید که به میزان زیادی آب بخورید تا از لک شدن دندانهایتان جلوگیری شود.
5. از یک رژیم غذایی سالم استفاده کنید
انجمن دندانپزشکی آمریکا توصیه می‌کند که یک رژیم غذایی سالم باید شامل سبزیجات، میوه، غلات کامل، پروتئین‌های بدون چربی مانند ماهی یا حبوبات و پروتیئن باشد تا به حفظ سلامت دندانهایتان کمک کند. خوردن این مواد غذایی سالم و متنوع میتواند به شما کمک کند که مواد مغذی که برای سلامت دهان و دندان مناسب است را دریافت کنید.
6. غذاهای ضد التهابی مصرف کنید
طبق تحقیقات منتشر شده در ژوئن 2017 در مجله‌ی تغذیه‌ی بالینی، با لثه‌های سالم‌تر و از دست دادن کمتر دندان ها همراه است. AND میگوید که برخی از غذاها مانند چربی‌های اشباع شده و غذاهای تصفیه شده باعث التهاب می‌شوند.
نویسنده برجسته و جراح لثه (پریودنتیست) Georgios A. Kotsakis، دندانپزشک و استادیار در بخش پریودنتیکس دانشگاه واشنگتن در سیاتل میگوید:"شرکت کنندگان در مطالعه‌ی ما که رژیم‌غذایی‌شان سرشار غذاهای دارای کربوهیدرات، چربی ترانس و مصرف کالری بالا بودند، بدلیل اینکه این مواد غذایی باعث التهاب می‌شدند بدنبال رژیم غذایی ضد التهابی بودند."
7. چربی‌های سالم را با هم ترکیب کنید
چربی‌های سالم، بخش مهمی از رژیم‌غذایی ضد التهابی هستند که باعث افزایش سلامت دهان و دندان می‌شوند. AND مصرف چربی‌های سالم مانند روغن زیتون، آووکادو و ماهی‌های چرب مانند سالمون که برای سلامت قلب مفید است را توصیه کرده است.
دکتر Kotsakis بر اهمیت وجود اسیدهای چرب امگا3 در رژیم غذایی، تاکید می‌کند. اگر از ترکیبات چربی‌های سالم رژیم غذایی خود اطمینان ندارید، با متخصص تغذیه یا دندانپزشک خود صحبت کنید.
8. کلسیم کافی دریافت کنید
طبق یک مطالعه‌ی منتشر شده در فوریه 2016 در مجله‌ی تغذیه‌ی سلامت عمومی، افرادی که در طی روز به اندازه‌ی کافی کلسیم دریافت می‌کنند، احتمال ابتلا به بیماری‌های لثه در آنها کمتر است. بزرگسالان بسته به سن‌شان، باید درطی روز 1000 تا 1300 میلی‌گرم کلسیم دریافت کنند.
شیر و سایر مواد لبنی و غذاهایی مانند لوبیا، بادام و سبزیجات برگ‌دار، سرشار از کلسیم هستند.
9. آب بنوشید
در هنگام تشنگی، آب بخورید. هولین میگوید:"آب بهترین محافظ برای دندان‌هاست و مزایای بسیاری برای سلامتی دارد." "سایر نوشیدنی‌های غیر شیرین مانند قهوه و چایی که شیرین نشده‌اند برای سلامت دندان، مناسب هستند." سعی کنید پس از خوردن یک نوشیدنی شیرین، آب بنوشید. این یکی از راه‌های مناسب برای شستن شیرینی از میان دندانهایتان است.
10. به دهان خود استراحت بدهید
بطور مداوم غذا یا نوشیدنی، نخورید. دهان شما نیاز به زمان دارد که آنچه درون قرار می‌دهید را تجزیه و تحلیل کند. هولین میگوید:"بین وعده‌های غذایی و نوشیدن نوشیدنی‌های خود، حداقل دو ساعت زمان بیندازید تا از این طریق خطر پوسیدگی دندان را کاهش دهید.
انجمن دندانپزشکی آمریکا میگوید که دهان در طی وعده‌ی غذایی، بزاق بیشتری تولید می‌کند که نسبت به زمانی که بین وعده‌های غذایی وجود دارد، بیشتر میتواند به از بین بردن ذرات غذا از میان دندان ها کمک کند.
اما خوردن میان وعده، خصوصا خوراک‌های مختصر مانند چیبس سیب زمینی یا آب نبات، میتواند ذرات غذایی زیادی را در میان دندان‌های شما، به جا بگذارد.
11. آدامس بدون قند بخورید
اگر برایتان دشوار است که غذاهای غیر چسبنده بخورید، پس سعی کنید که آدامس بدون قند مصرف کنید. هولین میگوید :" جویدن آدامس بدون قند، پس از وعده‌ی غذایی یا میان وعده، میتواند خطر پوسیدگی دندان را کاهش دهد." این بدان معنی است که آدامس جویدن ، بزاق را تحریک می‌کند و موادی که میتواند منجر به پوسیدگی دندان شوند را از بین می‌برد.
انجمن دندانپزشکی آمریکا میگوید که افزایش بزاق، باعث افزایش کلسیم و فسفات در دهان می‌شود که باعث می‌شود که مینای دندان، مستحکم‌تر شود. جویدن آدامس بدون قند، همچنین باعث ایجاد بوی خوب در دهان می‌شود.
چه زمان باید به دندانپزشک مراجعه کرد؟
داروهای خانگی ممکن است خطر ابتلا به حفره دندانی را کاهش داده یا اثر معکوس بر بهبود آن داشته باشد. این درمان‌ها باید در کنار تکنیک‌های توصیه شده توسط دندانپزشک، مانند مسواک زدن، ترجیحا با خمیر دندان فلوراید استفاده شود. همه حفره‌های دندانی باعث درد می‌شوند، پس ضروری است که به طور منظم برای معاینه دندان‌های خود به دندان پزشک مراجعه کنید. دندان پزشکان می‌توانند حفره‌ها را در مرحله اولیه تشخیص دهند و اقدام پیشگیرانه را توصیه کنند. آنها همچنین ممکن است پر کردن، تاج و یا درمان‌های دیگر برای موارد پیشرفته از پوسیدگی تجویز کنند.
سخن پایانی
بسیاری از غذاهایی که می‌خوریم، از شیرینی تا غذاهای فرآوری شده و نوشیدنی‌ها تا مواد غذایی که سرشار از اسید هستند، می‌توانند بر مینای دندان اثر بگذارند و باعث کرم خوردگی شوند. بنابراین خوردن غذاهای سالم که بر سلامت دهانی تاثیرگذار است، بسیار مهم است.
این بدان معنی است که باید از غذاها و نوشیدنی‌های شیرین، چسبنده و اسیدی دوری کنید. در عوض می‌توانید از رژیم غذایی متعادل استفاده کنید تا بتوانید میزان مصرف مواد مغذی مناسب دندان از جمله کلسیم را افزایش دهید.
با استفاد از دستورالعمل‌های تغذیه و نوشیدن سالم، می‌توانید خطر فرسایش مینای دندان و پوسیدگی دندان را کاهش دهی و می‌توانید به مدت طولانی‌تری دندان‌های خود را سالم نگه دارید.
